SEGURADO ako nga wala ini malakip sa libro sang kasaysayan sang isla sang Panay kag bisan sang aton pungsod. In fact, wala ako sing nabasahan parti sini sa madugay nga panahon nga pag-eskwela ko tubtub kolehiyo.
Nasapwan ko ini sa random reading ko sa internet sa mga sinulatan sang mga may ihibalo sa hitabo nga mabasahan sa website sang US Navy Institute.
Isa ini ka hitabo nga naangot sa isla sang Panay sa panahon bag-o pa ang World War 2. In fact, sa panahon pa sang indi pa kaaway sang US ang Japan kag ang China. Wala man sadto sing ginaapinan (neutral) ang US sa inaway sining duha ka pungsod.
Medyo “isolationist” pa gani ang United States sadto kag interesado lang sa iya negosyo upod sa Britanya, partikular sa Yangtze River sa China sa diin gabulig man ang US gunboats patrolya kag convoy sa merchant ships (tankers) sang Standard Oil sang Britanya.
Gani nakibot gid ang United States sang ginbombahan sang Japanese war planes ang USS Panay sadtong Disyembre 12, 1937 samtang ga-anchor ini sa Yangtze River.
Tion ato sang liwat nga pagsugod sang hiligut-anon sa tunga sang China kag Japan. Nagbayluhanay sila sang random hostilities sa panugod nga nahulog sa full-scale nga gyera padulong sa 2nd Sino-Japan war sadtong Hulyo 7, 1937 sa gintawag nga Marco Polo Incident.
***
By the way, agud indi magsalingasag ang aton mga bumalasa kon ano ining USS Panay nga ginatumod naton sa ibabaw, may tatlo gid gali ka USS Panay nga naka-serve sa US Navy sadtong panahon, nga pakita sang pagpalangga kag pagpadungog sang US Navy sa isla sang Panay.
Ang una nga USS Panay isa ka Spanish gunboat nga ginbakal sang US sadtong 1899 sang pagsugod na sang American occupation sa Filipinas. Ginamit nila ini sa nagakalain-lain nga serbisyo tubtub 1914. Bugal sini nga lakip sa nag-serve diri ang World War 2 admirals nga sanday Chester W.Nimitz kag John S. McCain Sr.
Ang ikaduha nga USS Panay, nga isa ka PR-5, isa ka river gunboat nga ginlunsar sadtong 1927 nga nag-serbisyo sa Yangtze River Patrol sa China.
Ining USS Panay (PR-5) ang ginatumod naton sa ibabaw sa tion sang pag-atake sang Japanese war planes sadtong Disyembre 2, 1937 sa Nanking sa ila paglabay sa Yangtze River kon diin naka-anchor ini.
Ang ikatatlo nga USS Panay amo ang isa ka general auxiliary USS Midway (AG-41) nga sadtong 1943 ang ngalan nga Midway ginpangalan sa isa ka aircraft carrier.
***
Balik kita sa natabo sa USS Panay (PR-5) sadtong hitabo sa Yangtze River sadtong Disyembre 12, 1937.
Sang wala makabaton sing mensahe sang mga 1:30 PM (1330) si US Amb. to China Nelson T. Johnson sa USS Panay (PR-5), nagtomar na ini sing kabalaka. Dayon niya report sini sa kay US Secretary of State Cordel Hull. Sa separate nga message kay Hull ginpahibalo man ni Johnson ang Japanese commander sa Wuhu.
Sandig man sa report sang British Patrol Command, may duha ka British gunboats, ang HMS Scarab kag Cricket, sa unhan sang USS Panay (PR-5), nga ginbombahan man gali sang Japanese war planes. May order gali kuno si Colonel Kingoro Hashimoto, commander sa Wuhu, agud bombahon ang tanan nga ships nga yara sa Yangtze River tungod nagapasakay kuno ini sang Chinese troops.
Sang 9:30 PM nakabaton si Amb. Johnson sang phone call halin kay Dr. Taylor, isa ka medical missionary doctor sa Anking, nga nakabaton siya sang phone call halin kay George Atcheson Jr., Second Secretary sang US embassy sa China, nga natabuan sakay sa USS Panay (PR-5) sa amo nga tion. Gin-report sini nga ginbombahan ang USS Panay (PR-5) sang Japanese war planes kag naglugdang gid ini. Duha ang napatay kag 30 ang may malubha nga kasamaran sa ina nga hitabo.
Gin-deny ugaling sang Japanese High Command nga ini ang nag-order nga bombahon ang mga US kag British ships sa Yangtze River. Iya lang kuno personal nga luyag ato ni Hashimoto.
Sa imbestigasyon, isa ka testigo nga piloto, si Okumiya, ang nagsiling nga wala siya nakabaton sang kasubong nga order halin sa kay Hashimoto. Wala man makita sing “objective evidence” ang mga Japanese investigators nga nagapakita nga si Hashimoto ang nag-order agud targeton gid ang USS Panay (PR-5).
Gin-recall sa Japan si Hashimoto sadtong 1938. Napamatbatan ini siya sang ulihi nga guilty sang conventional war crimes, nga wala naglakip sang pagbomba sang USS Panay (PR-5). Na-sentensyahan ini sing life imprisonment.
Nangayo sing apology ang Japanese government kag nagbayad sang USD2,214,007.36 sa United States sa natabo sa USS Panay (PR-5) sadtong Abril 22, 1938./PN
