LABAY MAN AKON

[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]

[av_heading heading=’LABAY MAN AKON ‘ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=” subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=”]
BY RUNJI ROCIO JAMOLO
[/av_heading]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]

Chicka patalang

MAY MGA tawo nga may abilidad sa pagpahayag sang ila paino-ino. May abilidad sila sa pagwaragwag o pagsulat sang ila pamensaron.
Apang ang iban nga may abilidad, indi sa kaayuhan ginagamit ang ila kinaadman.

Gamay lang nga sugilanon, guba na ang imahe sang tawo nga subject sang pagpakalain.

Gamay lang nga chika, naguba na ang ginatumod sa estorya.

Chika patalang.
Ang “chika” isa ka Tagalog nga tinaga nga nga gin-adapt naman sang aton Hiligaynon nga nagakahulugan sang “gossip”. Kaangay sini ang “tsismis” o kutsokutso. Gani nga ang tawo nga masami nagabuyagyag sang personal o sensational facts bahin sa iban ginatawag nga chikadora o chikador. (Indi manami nga ngalan o adjective pananglit inyo mabatian sa pag-describe sa isa ka tawo bangud ang ginapalapnag sini amo ang sayup nga report o pasuni (rumor) nga may pagka-intimate ang nature.

Sang bata pa ako, ginasaway ako sang akon iloy nga likawan ang mga “nagabaligya lawayan” (idiom for rumor mongerers).
May nagsiling gani sadto nga “tsismis” is a thriving national cottage industry sang mga Pinoy. Daw kaangay man ini sa pahayag nga favorite past time sang mga Pinoy ang pagpalapnag sang kutsokutso.

Sadtong una, kinahanglan mo pa magtambay sa kanto sa pagsagap sang mga tsismis. Sa barberyahan. Sa mga parlor. O sa mga tiangge.
Apang naglain na ang panahon. Ang sadto “tsismis” nga ginakabig, kaundan na karon sang mga balita sa tabloid. Kuno man, hambal sang tagsulat. Wala sang kamatuoran apang ginapatihan sang iban.

Kon kagat ini nga estilo sang pagpahayag sa pamantalaan, ngaa indi abi sundon sa radyo o telebisyon?
Bangud sang competition o away sa ratings, kanya-kanyang gimmick sa pagsugid ang mga natungdan.

Bangud may inugsugid man ang iban apang wala sang media outlet nga makapyutan, mahapos nga magamit ang social media bilang palautwasan.
Mas mahapos ang pag-access sa social media. Indi katulad sa regular media organization nga kinahanglan malampuwasan ang screening process o malab-ot ang qualification standards, mahapos lang maka-access sa social media kay mahimo ka man lang sang imo account.
Ang tagsulat o author mabudlay matapna bangud wala sang editor nga naga-edit sang iya i-post sa social media. May salabton man siya nga libel pananglit maglapas sandig sa Akta Republica 10175 nga mas kilala nga Cyber Crime Prevention Act of 2012.
Pero ang iban daw sa kahapos lang magyawyaw. Kinahanglan lang mag-record sang video kag i-upload sa YouTube ang na-produce nga video.

Daw ginaitik magtan-aw sang kaugalingon nga post kapin pa kon madamo ang nag-view kag nag-share sang gin upload mo sa YouTube.
Bangud indi regulated, nagapinagusto lang ang iban. Wala ginasunod ang media ethics o pagsulundan sa paggamit sang social media.
May yara dira nga komentarista nga naga-asta nga maisog. Pukawon ka sa kagab-ihon kag pahugon.

Kon mag-akusa daw sa nakahibalo gid bala sang matuod-tuod nga sitwasyon. Nakakuha lang sang information sa iya source, kon mag-asta daw sa nahibal-an na niya ang bilog nga sitwasyon.
Nakahugpa lang sa isa ka lugar, nakapamatibati kag namangkot-mangkot kon pasugiron daw sa nahibal-an na niya nga kabug-usan nga hitabo.
Sa journalism parlance, sila naga-engage sa “helicopter journalism.”
Kon sadto ginapadulungan pa ang lugar para makausisa, karon uso na ang maabot sa aga, malupad balik sa Manila pagkagab-i. Sa sini nga practice, wala na sang panahon pa ang journalist sa pagpaidalum ukon tungkaron gid ang nagakalanabo sa komunidad nga subject sang ila report. Abot sila sa makadali, kuha balita, uluestorya kag lupad pabalik derecho sa newsdesk. Naligaan nila kuha ang detalye.
Makatalagam ini nga practice sa journalism gani ang mga dalagko nga news organization nagapadala sang ila mga tawo sa isa ka lugar (por ehemplo) kag pateneron didto sang pila ka adlaw para maghimulso.
Ini man ang paathag kon ngaa may ginapahamtang nga news correspondents ang media organization sa mga probinsya. Nahibaluan sang mga tumandok nga journalists ang pulso sang ila banwa.
Ang “chika patalang” may kaugalingon na iya nga “agenda.”
Ang “agenda setting” isa sa labing makusog nga influence sang media.
Suno sa mga author sang Agenda Setting Theory nga sanday Max McCombs kag Donald Shaw, ang “agenda-setting is the creation of public awareness and concern of salient issues by the news media.” Ang duha ka assumptions amo nga (una) the press and the media do not reflect reality; they filter and shape it. Ikaduha, ang media concentration on a few issues and subjects leads the public to perceive those issues as more important than other issues.”
Ang isa sa mga labing critical nga aspect sa concept sang agenda-setting role sa mass communication amo ang time frame sang sini nga phenomenon. Dugang sini, ang nagkalain-lain nga media may nagkalain-lain man nga agenda-setting potential.
Sa agenda-setting theory hapos naton mahangpan ang pervasive role sang media (por ehemplo sa political communication systems).
May pahayag pa gani ang isa pa gid ka kilala nga author nga si Bernard Cohen (1963) nga: “The press may not be successful much of the time in telling people what to think, but it is stunningly successful in telling its readers what to think about.”
Chika patalang.
“Tell a lie. Speak it often and the world will come to believe.”
Sin-o ang nagsiling? Indi ko lubos nga madumduman. Pero daw sa gina-attribute ini sa Goebbels kag Hitler nga nag-attribute man sini kay Lenin (nga suno sa estorya, nabatian kag ginkuha man lang niya sa iban).
Ini ang linya sang mga propagandista.
Chika patalang. Damo sila dira. Naga-thrive sila sa lugar ukon grupo nga indi ansyano magtungkad o magbinagbinag sang facts – kay basi indi man maluyag magtungkad sang kamatuoran.
Karon nga inyo na nahibal-an, maghalong sa mga “chika patalang.” (runjirjamolo@gmail.com/PN)
[/av_textblock]

[/av_one_full]