[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]
[av_heading heading=’LABAY MAN AKON ‘ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=’30’ subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=” av-medium-font-size-title=” av-small-font-size-title=” av-mini-font-size-title=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=” admin_preview_bg=”]
BY RUNJI ROCIO JAMOLO
[/av_heading]
[av_textblock size=” font_color=” color=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=” admin_preview_bg=”]
Monday, November 13, 2017
[/av_textblock]
[av_textblock size=’18’ font_color=” color=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=” admin_preview_bg=”]
GINPASLAW bala naton ang aton kabataan? Sila nga nagakinahanglan sang aton pagbatiti kag pag-ulikid, ngaa daw sa aton napabayaan?
Si Darwin nagakatingala nga wala siya sang regular nga pamilya – ina bala ang may tatay kag may nanay nga tingub nagapuyo sa isa ka balay. Ang iya biological father ato sa America nga may liwan nga asawa. Ang iya nga iloy nagatrabaho sa Manila kag kon may kahigayunan lamang nga magpauli. Bright siya nga klase sang bata apang na-delay sa eskuela bangud kon diin ang iya iloy, didto man siya.
Agud may continuity, ginpakamaayo sang iya iloy nga ibilin anay siya sa probinsya bangud mahal ang cost of living kag ang bili sang pagtuon sa Manila. Nagapuyo siya karon sa iya lola apang bangud nga indi sila mag-intiendihanay nga duha, sa computer games na lang ginapatuhoy ang iya free time. Nagalaum siya nga sa tama nga panahon, kuhaon siya sang iya amay kag dal-on sa America. (Amay man kon tawgon pero wala man gani nagatustos sang iya formal education. Ni wala man sang sustento para sa pagkaon.)
Puede lang bala mapabungulbungulan sang ginhikanan ang iya responsabilidad sa iya bata? Nagbulagay man sila o wala na karon naga-intiendihanay pa sang iloy sini, obligasyon gihapon sini nga mangin amay sa iya anak. San-o pa siya ayhan mamuragmuragan nga ang obligasyon sa pagsuporta sa anak indi sarang palipatlipatan?
Kon tan-awon ta, daw sa wala sang problema ang bata. Apang sa alibutod sang iya dughan handum niya ang kaayuhan kag katibawasan. Nagahandum siya sang pagpalangga sang isa ka amay nga gindingut sa iya bangud sang personal nga away sang iya biological parents.
“Nasubuan ako, ah. Daw mahibi ako,” hambal niya. Pero ang akon dog, siling nya pa, indi ko gid pagpabay-an kay daw pareho lang syia sang bata nga ginpabay-an sang iya ginhikanan.
***
Mas maayo na lang ang nadangtanan ni Rommel. Nagbugtaw siya sa atmosphere nga may nanay kag tatay sa balay. Siya ang paborito sa tanan bangud siya ang agut. Nagbulagay man ang duha nya ka ginhikanan bangud sang ila marital issues nga indi nila mahambalan pa. Separasyon lang ang ila solusyon gani si Rommel sa edad nga dose ka tuig temporaryo nga magadayon sa balay sang iya lolo kag lola.
Sa lamharon nga edad nahangpan nya ang masakit nga dalit sang separasyon. Indi na lang siya iya kuno magpakasal pa kay ngaa nagpakasal, nagtukod sang pamilya kag nagbulagay man lang. Dala niya sa dughan ang kasubong nga insecurity. Gusto nya lang nga sadya ang tanan. Siya ang tagapakadlaw sang iya mga abyan kay indi siya maluyag nga magpakasubo.
“Ano ang trabaho nga damo kwarta?” pamangkot nya. Ang iya mama kag papa nagbulagay bangud sa isyu sa kwarta. Ginbaligya ang balay kag mansigpangita sila sang ila ulubrahan kag boardinghouse nga malayo sa isa kag isa. Wala nila gin-consider ang ila bata nga nagakinahanglan sang pagpalangga, gabay kag pagtatap. Sa bataon nya nga pamensaron naglabay na sa utok nya nga indi alalangay ang mga bata – ang iban sobra ang igkasarang kag suportado ang pagtuon, samtang may iban nga bata nga nagalayas sa kapintason sang mga tawo sa iya palibot.
***
Si Rowena, bata pa lang may bata na. Kinse anyos ang iya edad sang nagbusong siya. Indi siya sarang makasal bangud menor de edad. Agud indi matawag nga disgrasyada, nagpasugot na lang nga magpuyo agud malikawan ang kahuy-anan. Wala man sang pihu nga obra ang iya 20 anyos nga banabana. Hinalagan na lang, ang ila bata nangin duha na.
Masako sa pagpangita sang kinawala ang ginhikanan ni Weena. Mapakaon lang, mapabistehan kag mapadala sa eskuelahan ang ila bata, para sa ila husto na. Nagaestar sila sa komunidad nga naga-ikit-ikit lang ang pamalay. Isa ka text message lang, balikwas gilayon sa hiligdaan. Sa bintana ang agi kay ang puertahan natrangkahan. Didto sa madulom nga higad sa plaza nagpadulong sa kahagugma nga nagahulat.
***
Sanday Darwin, Rommel kag Rowena tatlo lamang sa 1,616, 582 ka bata sa Kabisay-an Nakatungdan. Ang mga bata (nga wala pa makaabot sa 18 anyos) naga-comprise sang 36.11% sang populasyon sang Rehiyon 6. Sa masobra 1.64 milyones sa ila, 36.1% sa ila nagikan sa imol nga pamilya.
Daw sunlog pa kay ang mga imol nga pamilya amo pa ang mabakas nga maminata.
Ngaa bala naglukso sa pagpakasal nga indi pa handa? May ara man nga seminar parte sa “responsible parenthood” apang daw sa ila man lang ginapahingad? Ngaa bala madamo guid ang bataon nga indi man lang masapar pakan-on?
Siguro ang problema sa kabataan nag-ugat man sa ila mga ginhikanan. Kulang sila sa paathag sa ila mga bata sang responsabilidad nga uyatan bangud kon ano ang nakita sang ila mga bata, mahapos nga sundon.
Paano naton maguba ang “vicious cycle?” Ang pasulit-sulit nga kahimtangan o kondisyon sa diin ang isa ka problema nagaresulta sang kasubong nga problema kag kon kaisa mas malala pa.
Hatagan naton bala sang kuso ang mga bata paagi sa pagbatiti sa ila agud indi sila mahapos nga mangin biktima sang early pregnancy. Gabayan naton sila sang husto nga mangin responsible na mga tawo…nga unahon ang pagpatin-ad sang ila pagkatawo …kag indi ang magumon sa patalang nga ipamatud-an ang iya pagpalangga paagi sa temprano nga pagpakighilawas.
Matuod nga nagabayan naton ang aton kaugalingon nga mga bata pero kon may sobra pa o puede pa, ulikdon man naton kag hatagan sang husto nga inspirasyon ang kabataan agud mabuligan nila ang ila kaugalingon para sa mas masulhay nga palaabuton. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
[/av_textblock]
[/av_one_full]
