ANG aton Department of Health (DOH) naghandom sa paglakip sa health care sang tanan naton nga pumuluyo bag-o matapos ang 2016.
Apang wala ini matuman. Sa subong gani, mga 82 ka porsyento lang sang aton mga pumuluyo ang na-enrol sa National Health Insurance sang PhilHealth.
Tubtub subong, indi man ta gani lubos makahatag sing libre nga bulong sa aton labing kubos nga mga pumuluyo, ukon bisan maka-provide man lang sang mas barato nga bulong sa ila.
Tungod sini, sang sini lang, ginhandom sang aton gobyerno nga mag-import sang mga generic nga bulong sa India, sa diin kilala ini sa pagbaligya sang mas barato nga mga bulong.
Ginhandom man gani sang gobyerno ang makig-partner sa India sa pag-producir sang generic nga mga bulong diri sa pungsod.
Ngaa, ano gid bala ang aton problema sa bulong?
Ang ideya sang isa ka Universal Health Care sa Pilipinas una nga gintagaan kahulugan sang Republic Act No. 6675, ukon ang Generics Act of 1988 nga gin-sponsor sadto sang aton kasimanwa nga si anay congressman Narciso Monfort.
Ining Generics Law, nga sinundan sang Universally Accessible Cheaper and Quality Medicines Act of 2008,nagapasalig sa aton kubos nga mga pumuluyo agud maka-angkon sang barato nga mga bulong nga kon tawgon “generic drugs.”
Sa nahibal-an ta na, ining mga generics, luas nga mas barato ini, may kasubong man nga epekto kag hilway nga paggamit sa mga brand-name nga mga bulong.
Pero, natigayon gid bala ang ining handom?
Sa matuod, may problema kita gihapon sa pagpa-presyo sining mga generics nga bulong kag ang iban nga bulong nga indi generic.
May daku man kita nga kakulangan sang mga bulong, labi na gid para sa mga kubos nga nagasalig sa libre ukon barato nga bulong sa ila mga ginabatyag, labi na gid sa tuberkulosis, pagtaas sang presyon (hypertension), kag diabetes.
Tungod sini, ginapensar na gani sang aton gobyerno, sa namitlang ko na sa ibabaw, ang makig-partner sa India nga kilala sa pagbaligya sang mga mas barato nga mga bulong. Ga-mass produce man ini gani sang mga generics.
***
Kon sa akon lang, ugaling, indi kita luyag sining pakig-partner sa India tungod patyon sini ang mga parmasyutika diri sa pungsod nga indi maka-kumpetensya sa bili kag ikasangkol sa pag-produce sang generics diri.
Mas mayo seguro nga buligan na gid lang naton ang mga local nga parmasyutika sa kon paano sila maka-producir sang generics nga mas barato; samtang ginatugtan ang mga parmasyutika nga taga-gwa sa pag-producir sang nagapabilin nga branded nga mga bulong agud makabaligya sila sini sang barato diri man sa aton.
Mahimo ta man magbulig sa mga local nga parmasyutika agud mag-producir sang mga generics paagi sa masangkad nga ihibalo sang gobyern okon paano ini sila makakinot sa ila pag-producir sang generics diri, kag sa iban pa nga paagi.
Ang isa pa naton nga problema amo ang kakulangon sang supply sang bulong, labi na gid ang napatungod sa mga kubos.
Kinahanglan dira sang gobyerno ang mas dako nga budget agud ibakal sining mga bulong. Kag tungod ang pagbakal ta sini wholesale (indi retail) daku ang aton ma-minus sa bili.
Isa pa gid ka problema amo ang kakulangon sang panggastos sa pagbakal sang bulong. Mabuligan ta ini sa pagpadamo sang myembro sang PhilHealth.
Medyo mabantayon man kita sa pag-alsa sang mga presyo sang mga basic nga kinahanglanon. Ipatuman sing husto ang mga Tag Price Law kag Price Act kag iban pa nga kasuguan pabor sa mga pumuluyo.
Lagson gid sing husto ang mga naga-hoard sang bugas kag iban pa nga produkto nga kinahanglan gid sang aton mga pumuluyo.
Kinahanglan ta man nga engganyuhon ang mga negosyante sa pagbulig sa pag-regulate sang presyo agud indi matam-an ang aton kubos nga mga pumuluyo.
Sa matuod, madamo pa kita sing mahimo agud masolbar ang aton problema sa bulong kag iban pa naton nga kinahanglanon.
Importante lang nga sinsero kita agud masolbar ini. Wala sing lugar diri ang mga mukhang pera nga mga negosyante kag ang mga mapatumbayaon nga mga opisyales sang gobyerno. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
