SAMTANG nagatakam-takam na ang madamo nga mabuksan liwat ang Boracay sa Oktubre 26, anom ka bulan pagkatapos nga ginpasarhan ini sang gobyerno sadtong Abril 26, may bag-o naman nga mga problema ang atubangon sang gobyerno sa pagbukas sini.
Ining mga problema, sa kabug-usan, amo kon paano i-mentenar ang kalimpyo sang bantugon nga isla sa turismo kag ang pagpabalik sang kapagsik sang ekonomiya sini kag sang kalapit nga mga lugar, pati na ang pungsod sa kabug-usan.
Ang daku gid sadto nga problema sa Boracay amo ang pagka-“cesspool” sang Boracay, sunu mismo sa pagtawag ni Presidente Rodrigo Duterte, nga dapat gid limpyuhan sing lubos.
Ang isa ka “cesspool” isa ka polunduhan ukon talambakan sang higko katulad sang septic tank nga ginatipunan sang higko sang tawo.
In other words, isa ka lugar ini sang tawo nga ang kahigko indi na naton mabaton sa aton konsyensya, labi na gid para sa aton mga bisita.
Ang sadto masinaw nga tubig duag lubog kag mahigko na, amat-amat naman nga ginadagyawan ini sang red tide sa madamo nga bahin sang baybayon, gatalangkas lang ang mabaho nga basura sa palibot, kag mabaho man ang mga sulungawan.
Gapanong man ang ilegal nga mga istruktura bisan sa bibi sang baybay, sobra ang kagahod sang mga naga-party kon gab-i, kag syempre ang nagaalawas na nga mga bisita.
***
Tungod sa kadamo sining mga problema, kita sa aton kolum, tungod sa limitado man nga ispasyo, indi ta man matagaan sing tugda ang tanan.
Matutok lang anay kita diri sa problema sang naga-alawas nga mga bisita sa Boracay kag kon ano man ang masuhestyon naton nga solusyon.
Kon ano gid ang bagay nga “carrying capacity” sang bisita sang Boracay indi kita ugaling makasiling gid sing igsakto tungod sa madamo man nga factors.
Nonetheless, ang pila ka eksperto nagasiling nga ang “carrying capacity” sang Boracay yara lang sa mga isa ka milyon nga turista sa kada adlaw nga isip.
Sunu sa statistics sang gobyerno, sadtong Enero tubtub Hunyo 2018 ang nagduaw sa Boracay – foreigner kag domestic – naglab-ot na sa sobra tatlo ka milyon.
Wala nagasiling ini kon ano gid ang “carrying capacity” sang Boracay sang mga turista sa kada adlaw. Apang may ideya kita sa retrato nga ginpakita sa internet sang isa ka bisita.
Susmariosep! Ang retrato nagapakita sang sobra nga pagginutok sang mga bisita sa baybayon sa diin masami nagasayo ang mga turista. Daw mga sardinas sa lata!
Ti, ano ang mahimo ta sa sini nga problema? Primera bes, mas gadamo ang bisita, mas gadamo man ang basura kag syempre dugang ina nga problema.
Basi indi ta man masabat sing lubos ang pagkinahanglan sang mga pumuluyo sa potable water nga mainom, kag ang tubig sa paglimpyo sang nagakaigu ang mga higko nga matuga sang mga bisita. Ti, problema ina gihapon.
Basi labi na gid maglala ang problema ta sa HIV/AIDS sa dugang man nga pagduging sang mga pating nga manubo sing lupad. Etcetera.
***
Ti, ano ang solusyon naton sa sini nga mga problema sang gasulobra nga turista?
Isa dira nga limitahan ang pagsulod sang mga bisita sa Boracay. Kag, tungod sina, kon paano man bawion ang kakulangan sang kitaon (revenue) tungod mangin diutay na lang ang mga bisita.
May nagproponer nga limitahan gid ang pagsulod sang turista sa Boracay sa “carrying capacity” lang. Apang tungod luyag ta ipaluntad ang kahilwayan sa tanan nga turista, nga amo gid ang makaganyat sa ila sa pagkari diri, indi bagay i-martial law ang pagsulod kag pagginawi nila diri.
Agud mabawi ang kakulangan sa kita, ang suhestyon amo nga pataason ang rate ukon bayad sang pagsulod sa Boracay agud mapunggan ang pagsulod sang madamo.
Apang kon igapatigayon ini, dapat nga makasarang bisan ang mga average ta nga mga pumuluyo. Pasugtan man nga maka-negosyo dira ang mas pulupigado, labi na gid ang mga tumandok nga ang mayor nga interes amo lang ang ila pangabuhian.
Dapat pasanyugon man ang tourism promotion sang iban nga lugar, labi na gid ang yara sa Negros Occidental, Guimaras kag Panay nga makabulig man sa pagdugang sang kita naton sa turismo. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
