ON SECOND thought, gaduha-duha kita subong kon bala kinahanglan gid naton ang Federalismo.
Sa madumduman ta pa, isa sang mga ginpangako ni President Rodrigo Duterte sa kampanya sadtong Mayo 2016 nga presidential election amo ang pagpatuman sang Federalismo sa pungsod.
Lakip ini sa iya ginpangako nga away kontra droga, korapsyon kag kriminalidad.
Apang ang isyu sang Federalismo isa gid bala sang mga isyu nga nagpadaug kay Duterte agud tagaan niya ini sing importansya? Indi! Kon ako ang inyo pamangkuton.
Kon may nagpadaug kay Duterte, sa aton pagpati, ina amo lang ang away sa droga, korapsyon kag kriminalidad nga wala mapatuman sa “satisfaction” sang mga pumuluyo sang nagliligad pa nga mga administrasyon.
Ugaling may paghinulsol man sa karon ang iban nga nagboto sa kay Duterte tungod sa kabangis sa pagpatuman sining away niya sa aton mapatawaron nga kultura.
Ginpamatud-an naton ining mapatawaron nga kultura sa aton madali nga pagpatawad sa bisan sang kapintas sang mga Katsila, mga Hapon kag sang mga Amerikano sang kita ila ginlupig kag gingamhan sa madamo nga tinuig.
Ina tungod seguro sa gintudlo ni Kristo, nga may 90 porsyento nga tumuluo sa pungsod, nga “Love your enemy”, ukon higugmaon bisan ang kaaway.
***
Kon ngaa indi luyag sang pumuluyo ang Federalismo, ginpakita ini sa survey sang Social Weather Survey (SWS) sadtong first quarter sang 2018 nga ang resulta ginpa-publiko sadtong Hunyo 28, 2018.
Ining SWS nga survey nagpakita nga 25 porsyento lang sang mga ginpamangkot ang may ihibalo parti sa Federal System nga pang-gobyerno. In other words, ang 75 porsyento sang mga pumuluyo wala sing ihibalo sa Federalismo.
Madalom ini (Federalismo) nga ideya sang pagpang-gobyerno nga ang aton kubos nga pumuluyo indi dale-dale makahangop. Isa pa, anad na kita sa aton “unitary” nga forma sang gobyerno nga may isa lang ka “central government” nga nagagahum. Lubos man naton na-intiendihan ang pagpalakat sini.
***
Sa pamatasan mismo sang Filipino, segurista kag mahinadlukon ang Filipino sang bag-o nga panghuna-huna. Mas gusto nila sundon ang daan nga mga bagay kag pangitaan lang sing medyos nga ma-koreharan ang ano man nga puede ma-koreharan.
In other words, mas gustuhon nila nga amendaron lang ang Local Government Code agud madugangan ang share sang mga lokal nga gobyerno halin sa pondo sang gobyerno nasyonal para sa ila development; pagpasangkad sang “public assistance” sa mga kubos; pagpalawak sang kadutaan sang gobyerno sa pagpanguma sa aton “self-sufficiency” nga programa; kag iban pa nga indi naton matolin sa mga gobyerno lokal tungod sa kakulangan sang ila ikasarang.
In fact, nagapakita ang gobyerno nasyonal nga makasarang ini pagbulig sa mga pigado nga mga gobyerno lokal.
Ang pabay-an lang sila, sunu sa Federalismo, isa gani ka delikado nga proposisyon sa sini nga tinion tungod madamo pa nga asin ang makaon naton bag-o matigayon ang ano man nga posible nga kaayuhan nga matigayon diri. Basi “too late” na gani ini, kag laspag na kita bag-o masid-ing man lang ining posible nga kaayuhan.
Isa pa, ang pagsaylo sa Federalismo nagakinahanglan sang pag-amendar gid sang konstitusyon. Daku nga huol ini sang gobyerno sa daku nga galastuhon nga magamit diri. Sa karon gani nagaantos pa ang mga pumuluyo sa sige pagsaka sang bili sang balaklon nga indi naton mapabay-an.
***
Kon may ara nga maluyag sa Federalismo, ang mga Muslim lang seguro tungod sa ila tuhay nga kultura kag pagtuo. Nahangpan naton ang problema sang mga Muslim nga mga duha ka milyon sa Mindanao. “Theocracy” ang ila ginapatihan nga pang-gobyerno nga sandig sa ila pagtuo sa Islam nga ginagamhan sang ila mga relihiyoso.
Pero, indi naman kinahanglan ang Federalismo agud masabat ang problema sang mga Muslim sa Mindanao. Na-aprubahan na ang Bangsamoro Basic Law agud mapatuman sa Morolandia ang klase sang pang-gobyerno kag pangabuhi nga luyag nila.
Tuhay ini sa ginatindugan sang kabug-usan nga mga pumuluyo, nga sobra 90 porsyento sini mga Kristiyano nga nagapati sa pang-gobyerno sa idalom sang prinsipyo sang “Separation of Church and State”.
Ang Simbahan tutok lang sa ispirtual nga kabuhi sang mga pumuluyo, samtang ang Estado tutok sa lawasnon (wordly) nga kinahanglanon sang mga tawo. Kita ya, okey sini. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
