BY JULIA CARREON-LAGOC
TWO months after Romeo Capalla was felled by an assassin’s bullet, March 15, 2014 to be exact, I yield my space to University of the Philippines’ (UP) P Prof. Tomas Talledo in reverence for what Capalla stood for – SOCIAL JUSTICE.
I join my fellow UP alumni in decrying blatant impunity and unceasingly seeking justice for Romy.
My friend, Dr. Delia Aguilar, forwarded to me this letter <tomastalledo@yahoo.com> written in crisp Ilonggo. Read on, beginning thus: Gin sulat ko ini para indi kita makalimot kag magkasubo. Gani padayon . . .
***
Sang ma-gwa ang balita sa pagpatay kay Nong Romy Capalla
(Marso 15, 2014)
Sang mabatian ko ang balita nga sa maluib nga pamaagi gin luthang si Nong Romy Capalla malapit sa ila balaligyaan sa banwa sang Oton, una ko nabatyagan ang kakibot, dayon daku nga kahangawa sa iban pa mga kaupod nga wala naga halong kag nasundan sang kasubo kag kaakig.
Madugay natanum sa akon utok nga malip-ot matuod ang kabuhi sang mga tawo nga nagahalad sa ila kabuhi para sa katawhan diri sa aton katilingban; pero kun makakilibot ang balita mahinalian ang bisan sin-o man. Sa pulong nga English: in our society, “those who wish to give light must endure the burning.”
Katulad sang mabalitaan ko sadto ang pagtaban, pagkidnap kanday Luing kag Nilo, madugay ako nakatulog; gani nag-text ako sa duwa (2) ko ka-textmates. Sabat sang isa: “I have no words to say…” Ang ika-duwa nga ang koda-tawag ko Pilosopo Tasyo (PT) sa akon cellphone directory – aga na nakasabat.
TT: “Matuod nga ang kahoy nga napukan padayon manalingsing . . .”
PT: “Matuod, ugaling mahangpan ang kapung-aw sang kapispisan sa nadula nga sanga nga ila ginpasilungan . . .”
TT: “Wow. Natumpilak ako sa sabat mo! Indi ko dya malimtan sa paghanduraw sang mga baganihan nga nagtaliwan.”
Sa pagkadumdum ko si Nong Romy ang nagpaathag sa akon sa isa ka maunod nga diskusyon natuhoy sa estilo sang pagpanguma nga mas nagakaigo, mas madalum kag radikal pa sa organic farming ang ginatawag niya nga natural farming. Kay “ibalik mo sa katamnan bilang abono ang mga indi maubos konsumo nga kalan-on ukon ano nga halin sa mga katamnan man (mga inughaboy nga turulan-on, hilaw nga dahon, nagakadunot nga mga tanum kag prutas).”
Ang prinsipyo kasubong nga: ang kinaiya (Nature/nature) amo ang duna nga makapatubo sang kaugalingon (Nature/nature).
Kasubong bala sang aton masami ihambal nga “mula sa masa, tungo sa masa.” Sa pulong nga English ginlubad ko nga: from the masses to the masses of our people lessons are drawn to be returned to them as principles of their practical politics unto higher achievements of victory.
Sang mabatian ko sadto ang paathag ni Nong Romy nakayuhom kag nag anting dayon ang akon “ikatlo nga dulunggan” (third ear). Ang pagkahangup ko nga, sa isa ka halintang sang pasaalanggiran (at one metaphorical level), ang hilikuton sang pag organisa kasubong bala sang pagpanguma, pagpatubo sang mga tinanum. Sa gwa nga hitsura magkatuhay kag magka-iba apang ang kaundan nga prinsipyo naga-isa: “halin sa masa, padulong sa masa.”
Oh, pahanumdum ini sa akon kag sa akon mga kapareho nga katapo sang middle-class kaupod na dira ang lifestyle kag pag alagad sa mga burgis nga institusyon.
Ah, matunog ini nga bagting sa akon kapareho nga middle-class kay ang kahulugan sang pag-organisa indi sa sahi nga ginhalinan – ang ginhalinan kag ambisyon nga padulongan – kundi sa direksyon sang pinili nga pangabuhi (trajectory of chosen life).
Gina-ako ko, nasadyahan kag nasahu-an ko ang akon middle-class lifestyle (!), amo kun nga-a sa matag-adlaw gina pahanumdum ko ang akon kaugalingon nga ang pagka-middle class nga sahi nga akon ginhalinan.
Apang wala sa iya maka ilibog sini nga lifestyle kag gina alagaran nga institusyon ang dapat ko padulungan kag pili-on nga direksyon sa pagpangabuhi. Ang kabuhi kag kamatayon sang aton nagtaliwan nga mga baganihan ang padayon nagapukaw sang akon/aton pang hunahuna. Ang ila handurawan padayon naga tublag sang aton katuyhon kag pagkamalipaton.
Ang pagka-middle-class palaagyan lamang agud masa praktika ang prinsipyo nga “halin sa masa, padulong sa masa”. Kay… ahay ah, ini lang ang akon manabaw kag malasyaw nga paghakos sa halangdon nga prinsipyo naton. Mahinay apang padayon ko lang ginatinguhaan mapa dalman ang paghangop kag hugot nga paghakos ining prinsipyo sa mga matag-adlaw nga pagpangabuhi.
Sa nahambal ko na, may mga leksyon kag prinsipyo nga indi dapat malimtan kun handurawon ang mga baganihan sa Hublag nga nagtaliwan. Ang mapait kag masakit nga sirkumstansya sang ila pagtaliwan nagabilin sa aton sang kasubo ukon kapung-aw sa tinaga ni Pilosopo Tasyo, kag kaakig.
Halos matunog isinggit sang aton dughan: “Utang na dugo ng punyetang militar – Singilin! Singilin! Pagbabayarin!” Indi gid naton mabaton nga ang bug-os nga kaayo sang kaupod – kag ang iya matadlong nga panindugan para sa masa – balusan sang pinaka-maluib nga kamatayon.
Sa malawig kag dalayon nga paglabay sang mga hitabo kag kun magpu-as na ang aton kasubo kag kaakig, magapabilin gihapon nga bato bantiling ang prinsipyo nga maga ubay sa aton katulad sang pag-ubay sa kabuhi ni Nong Romy hasta sa iya kamatayon. Kay wala sang gahum ang kamatayon nga makalabaw pa sa naga-dabadaba nga paghigugma sang mga baganihan sang masa. “Halin sa dughan masa, padulong sa dughan sang masa.” – ni Tomasito T. Talledo, All UP Acadamic Employees Union, Miag-ao, Iloilo
