UNA naisipan nga islan ang ngalan sang Filipinas ukon Pilipinas, ukon Philippines (sa English) sa Maharlika sang panahon sang martial law, ukon pagginahum militar, ni anay Diktador Ferdinand E. Marcos.
Agud, sunu sa iya, hukson ang tanikala sang colonial influence sa pungsod kag islan ang laragway sang Filipino sa isa ka dungganon (maharlika) nga pumuluyo kag indi sang mga ulipon sang mga conquestadores.
Wala ugaling matigayon ini kay may nakahutik seguro sa kay Marcos nga kaladlawan ang iya plano kay sa matuod indi mangin dungganon ang Filipino samtang indi siya hilway sa idalom sang pagginahum militar.
Sining sini lang gin-ungkat man gani ini ni Presidente Duterte, sa amo man nga rason: ang paghukas sang tanikala sang colonal influence sa pungsod kag ang pag-suhestyon sang ngalan nga Maharlika.
Apang, hinali lang nga nag-atras man si Presidente Duterte sang may nakahutik man seguro sa iya nga indi bagay nga tawgon nga maharlika ang mga Filipino. Nagsiling na gid lang siya sa Kongreso nga bahala na kamo dira kon luyag man ninyo islan ang ngalan sang aton pungsod, kag kon ano ini nga ngalan.
Ngaa ayhan? Tungod seguro kay ang mga maharlika sadto nagasakop sang mga manggaran, mga poderoso kag ali nga mga hangaway nga manubo ang pagtan-aw sa mga kubos nga mga timawa (freemen) kag alipin (slaves) sa ila idalom. Dapat dungganon man ang pagtan-aw naton sa tanan kag indi ini mahimo sang mga maharlika.
***
Ti, kinahanglan gid bala naton islan pa ang ngalan sang Filipinas, ukon Pilipinas, ukon Philippines? Indi na kinahanglan, kon ako ang pamangkuton!
Una ta nga rason: ang ideya nga colonial influence dapat tani ginkilala na naton ini mismo sadtong lubos na kita nangin-independiente sa Amerika sang Hulyo 4, 1946.
Of course, natandaan ta pa ang pagtukod sang Republika ng Pilipinas ni anay Heneral Emilio Aguinaldo nga nagdeklarar sang aton independencia sadtong Hunyo 12, 1899. Wala ugaling ginkilala ini sang iban nga mga pungsod samtang sige pa ang pag-gahum sang mga Amerikano sa aton.
Tubtub subong nga tuig 2019, 73 anyos despues sang 1946, nagpabilin ang ngalan sang Filipinas.
Samtang ang iban nga pungsod nag-ilis sang ila ngalan sa pagsugod mismo sang pagdeklarar sang ila independencia, katulad sang Sri Lanka (sadto Ceylon) kag Jordan (sadto Transjordan).
Ngaa ayhan wala ta ya nag-ilis sang ngalan sadtong ginbuy-an na kita sang Amerika?
Kon hango man lang ang Filipinas sa ngalan ni Haring Felipe II sang Espanya, nga sadto emperador sang Espanya, nga nagpa-colonizar sang Filipinas, indi ini rason.
Ang ngalan nga Filipinas wala man nagadala sang personalidad ni Haring Felipe II, kundi sang isa ka matahum nga lin-ay, nga nagapadumdum sa aton sang katahum sang aton pungsod, nga Pearl of the Orient Seas kon tawgon gani sa iban nga pungsod.
Kag kon tungod lang pangayaw ini nga pangalan indi man ini rason. Siling gani ni Shakespeare: “A rose by any other name is as sweet”.
In fact, ang bulak sang rosas makita ini sa madamo nga lugar nga ang katahum indi dapat angkunon sang isa ukon pila lang ka tawo ukon pungsod. Iya ini sang tanan nga luyag maghaklo libre sang kahumot sini. Kasubong man sina ang ngalan, nga pwede iangot sa kon sin-o nga luyag sini.
Madamo gani sang aton matahum nga kadalagahan ang may ngalan nga Filipinas.
Sa ikatlo nga rason, ang independencia naton sa Amerika sadtong 1946 amo man yadtong tuig nga gintukod ang United Nations nga nagbugkos sang mga pungsod sa ideya sang Universal Human Rights para sa tanan, notwithstanding sang ila mga cultural differences.
Bugal ta pa gani nga isa ka Filipino, si Carlos P. Romulo, ang nangin presidente sang UN General Assembly sadtong 1949.
In other words, wala na sing kahulugan ang colonial influence sa aton tungod open na kita sa nagakalain-lain nga kultura nga may respeto sa tanan nga iban nga kultura bisan sa gihapon ginatib-ong naton ang aton namat-an nga kultura.
Matahum matuod ang ngalan nga Filipinas, ukon Pilipinas, ukon Philippines nga indi naton kinahanglan islan pa. Wala man ini labot sa kapintas ni Haring Felipe II ukon ano man nga kalainan niya. Indi man ang Filipinas si Haring Felipe II. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
