INDI NATON mabasol si Presidente Duterte kon ngaa dismayado siya sa Estados Unidos angot sa obligasyon sini sa idalom sang mutual defense treaty.
Kita gani nga mga pumuluyo dismayado man sa Estados Unidos labi na gid sang gin-atake kag pilit nga pag-okupa sang Tsina sang Scarborough Shoal nga wala man lang sing ginhimo ini agud pangapinan ang Filipinas.
Ang Scarborough indi lang madugay na nga okupado sang Filipinas. Sakop pa gani ini sa 200 ka milya nga Exclusive Economic Zone (EEZ) sang Filipinas nga ginakilala sang UNCLOS, ukon United Nations Convention for the Law of the Sea.
Hinali lang ugaling ginpadalhan ini sang Tsina sang mga warship (salakyan pang-gyera) agud sakupon sing pilit sadtong 2012.
Wala mahimo ang aton mga soldado tungod sa “bully force”, ukon sobra-sobra nga pwersa, nga gingamit sang Tsina kag nagpaiway na gid lang kita kag mag-alsa balutan.
Ang masakit pa gid kay ang Estados Estados wala man lang naghimo sang bisan opisyal nga protesta sa sining ginhimo sang Tsina batok sa Filipinas.
Ina kuno tungod wala sa interes sang Estados Unidos ang problema sang pag-angkon sang teritoryo sa South China Sea.
Interesado lang kuno ini sa isyu sang Freedom of Navigation sa “international waters” agud tagaan sing ligwa ang negosyo sini kag iban nga pungsod nga nagaagi sa South China Sea.
Ining “international waters”, sa naandan nga pagkilala nahamtang ini lapaw sa 12-mile limit halin sa baybayon sang isa ka pungsod, nga bisan ini gina-claim pa sa karon sang Tsina.
Tungod sining pagpabaya sang Estados Unidos sang aton kawsa sa Scarborough ginsiling gani nga “unreliable ally”, ukon indi masaligan nga kaalyado ini, sang Filipinas, labi na gid kay may mutual defense treaty kita.
Gani, napilitan nga mag-file sing kaso ang Filipinas sang panahon ni President Noynoy Aquino batok sa Tsina angot diri sa UN-backed court sa Hague, Netherlands.
Salamat kay nagdaug ang Filipinas sa kaso sadtong 2016, sa diin gin-dismiss sang Hague Court ang 9-dash claim sang Tsina sa halos 80 porsyento sang South China Sea nga nagalakip sang Scarborough sa EEZ sang Filipinas.
Gintawag pa gani ining 9-dash claim sang Tsina nga “bogus”. In fact, wala ini sing basehan sa mga kinaradto nga mapa sang Tsina nga ginkilala sang nagligad nga Emperador sang Tsina, nga nagatudlo lang sa mga kadutaan sa palibot sini kag wala nagasakop sang mga isla kag ano man nga lutaw nga kabatuhan sa gwa sini.
Ang Treaty of Washington, nga gindihon sa pagbaligya sang Espanya sang Filipinas sa Estados Unidos, nagasiling gani nga sakop pa sang Filipinas ang Scarborough kag pila pa ka isla kag lutaw nga mga kabatuhan sa West Philippine Sea, nga nasulod sa South China Sea.
***
Kay gin-confirm na sang Hague Court ang aton pagpanag-iya sa Scarborough, makasalig na ayhan kita nga ang Estados Unidos maga-aksyon na agud pangapinan ang interes sang Filipinas sa Scarborough? Ambot lang…
Sunu sa mutual defense treaty obligasyon sang Estados Unidos kag Filipinas nga pangapinan ang isa kag isa kon atakehon ini.
Apang kinahanglan gid bala matabo ang “shooting war” agud pangapinan ang Filipinas in case of “armed attack” sang kaaway, katulad sang Tsina?
Pwede man ang “armed attack” nga pamahog lang nga indi maglab-ut sa “shooting war”.
“Unclear”, ukon indi maathag, ining obligasyon sang Estados Unidos, sunu gani sa kay Defense Secretary Delfin Lorenzana, kag nag-suhestyon nga i-review na ang mutual defense treaty agud maathagan gid ini.
Meantime, tan-awon ta abe kon ano gid ang himuon sang Estados Unidos, luas sa aktwal na nga girahon kita sang Tsina sa diin man nga bahin sang aton teritoryo.
Katulad abe kon ano gid ang mahimo sang Estados Unidos kon tabugon ang aton mangingisda sang armado nga coastguard sangTsina? Kon gapatrolya ang Filipinas sa palibot sang Scarborough, nga ginasita palayo sang Tsina? Etcetera.
Meantime man, kon madala man lang sa negosasyon ang problema kag may mahisugtan man lang nga patas (fair) sa both sides sa aton overlapping claims, ngaa abe indi?
Pwede man seguro mapahigad-higad ang aton mga claims kag maghilisugot na gid lang, por ejemplo, sa pagpatigayon sang mga joint venture nga may patas nga bentaha sa pihak kag pihak. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
