GINKAUGTAN sang mga napilasan. Gindayaw sang mga nabenepisyuhan. Ginkahangaw-an sang mga ginsuguran lamang.
Nagdumdom kita karon sang ika-47 nga anibersaryo sa pagproklamar sang martial law ang pungsod nga ginhiwat sadtong Setyembre 21, 1972.
Paagi sa Proclamation 1081, ginpaidalom ni President Ferdinand Marcos ang pungsod sa martial law kag ginsuspender ang kinamatarong-sibil kag ginpatuman ang otoridad-militar sa pungsod.
Ginpangapinan ni Marcos ang deklarasyon sa pagsiling nga kinahanglan ang labaw nga gahum agud tapnaon ang nagaalsa nga balud sang kalakasan nga ginapasuni kahimuan sang mga komunista.
Katuyuan man sang emergency rule ang pagpapas sa gamot sang rebelyon kag maduso ang madasig nga pagtin-ad sang pungsod.
Ginpasiguro man sa pungsod ang legalidad sang martial law nga ginapatudok ang pagkinahanglan sini agud nga makontrol ang indi pagtuman sang mga sibilyan nga nagapasayang-sayang sang ila pagsupak sa kasuguan.
Ginpaathag ni Marcos paagi sa pagtumod sa mga probisyon sang Konstitusyon nga ang Martial Law isa ka istratehiko nga paagi agud legal nga mapangapinan ang Konstitusyon kag maamligan ang kaayuhan sang pumuluyong Filipino gikan sa peligro sang pamahog nga ginatuga sag mga rebelde nga grupo nga Muslim kag mga vigilantes nga Kristiyano nga ginabutang sa risgo sang seguridad sang pungsod sa sina nga tion.
Ginpat-ud ni Marcos nga ang martial law indi pagbulos sang militar kundi opsyon lang nga maresolba ang palaligban sang pungsod sa rebelyon nga nagatuga sang kalakasan sa pungsod kag nagapahog sa kalinong kag katawhay.
Ginsiling ni Marcos nga ang emergency rule naggiya sa pungsod padulong sa ginatawag sini nga “New Society.”
Nangin presidente si Marcos sadtong tuig 1965. Apang tatlo ka tuig pa lang siya nga nagpangalagad, wala pa sang martial law sadtong 1968, gin-organisar na ni Senador Ninoy Aquino ang Moro Secession ukon ang MNLG-MIM ni Nur Misuari kag ang communist insurgency ukon ang CPP-NPA ni Joma Sison, sa kolaborasyon sang Malaysia agud nga gamuhon ang gobyerno sang Pilipinas.
Ginpondohan sang Malaysia ang panggamo ni Ninoy, ginhatagan sang armas, paghanas, kag propaganda machinery ang mga rebelde.
Umpisa 1968, apat ka tuig ang debate sa kongreso kon ano ang angay nga himuon nga akto sang gobyerno batok sa insurhensya.
Ginrekomendar sang kongreso nga ang presidente angay nga magdeklarar sang martial law, rason nga sang 1972 naproklamar ang martial law.
Nag-umpisa ang martial law sadtong 1972 kag gilayon nga napriso si Ninoy Aquino bangud sa krimen nga iya nakomiter sadtong 1968 tubtub 1972. Nagakahulugan nga ang insurhensya ni Ninoy Aquino ang natabu antes pa man ang deklrasyon sang martial law.
Sadtong Nobyembre 25, 1977 ukon lima ka tuig makalipas ang deklarasyon sang martial law, kag lima ka tuig nga pagkiha sang kaso ni Ninoy Aquino, siya ang napamatud-an ukon convicted sang ‘treason’para sa krimen nga pagpakighimbon sa Malaysia sa pag-organisar sang Moro Secession, umpisa Marso 1968 kag Communist Insurgency umpisa Marso 1968.
Mas nagakadapat sa sini nga henerasyon nga balikan ang mga sirkumstansya kon ngaa nagkinahanglan nga magdeklarar sang martial law. Dapat magpokus sa mga punto nga wala ginahumlad sang karon nga mga nagasugid sang ila kahapdi.
May kalipay kag kasubo ang tagsa ka butang, kahapdi kag kakalam nga mabatyagan. Kaangay sini ang martial law nga dapat patas ang pagpresentar sa panimuot sang ulihi nga henerasyon. (bertladera@gmail.com/PN)
