ANG MADASIG nga paghibalo sang mga symptomatic halin sa Persons Under Investigation (PUIs) kag Persons Under Monitoring (PUMs) amo karon ang focus sang aton Department of Health (DOH).
Himuon ini paagi sa mga testing kit, nga gin-authorize na gamiton sang West Visayas Medical Center (WVMC) laboratory sa Mandurriao, Iloilo City.
Paagi sa testing kit nga ini mahibal-an ang resulta sa sulod lang sang lima ka minuto nga sadto mahibaluan sa 3-5 ka adlaw ukon senemana pa sa kadamuon nga nagaabot nga mga specimen.
Tungod sini, maunahan sini ang paglapta sang COVID-19 virus kag agud maabtik man mabulong ang mga pasyente.
Kamusta naman ang problema naton sa asymptomatic? Indi na bala naton ini dapat problemahon?
***
Sa nahibal-an ta na, ang symptomatic amo ang mga carrier sang COVID-19 nga nagapakita sing sintoma, katulad sang hilanat, pag-ubo kag kabudlay sang pagginhawa. Ang sintoma pwede maggwa sa 2-5 ka adlaw tubtub 14 ka adlaw.
Ang asymptomatic naman wala nagapakita sing mga sintoma. Kon magpakita gid man, lapaw sa 14 ka adlaw kag basi senemana ukon binulan pa gani tubtub magmasakit na ini.
Tungod sini, kinahanglan nga mag-“wait and see” gid kita sa kaso sang mga asymptomatic.
Isa sa mga kahigayunan nga mahibal-an ang asymptomatic amo ang home quarantine (HQ) kag ang pag-obserbar sang curfew sa sulod sang mga isa ka bulan, katulad sang ginapatuman sa siyudad sang Iloilo.
Sa sini kadugay posible magtuhaw na ang ila sintoma, luas nga makabulig ini paglikaw nga malatnan ang mga pumuluyo sa ini nga tinion.
Isa pa, ang resulta sang pagtatap sa mga nagmasakit nga mga asymptomatic nagapakita nga mild, ukon mamag-an, lang ang igu sini kag ang pagmasakit sang iban mapaayo bisan gani sa sulod lang sang balay katulad sang nagabatyag sing trangkaso.
***
Indi mapatigayon ang “mass testing” sa tanan nga pumuluyo, sunu sa DOH, kag, sa nasiling ta na, patigayunon lang ini sa mga PUIs kag PUMs.
Ina tungod seguro sa sobra man nga kadamuon sang mga pumuluyo nga sa karon yara na sa 101 ka milyon.
By simple elimination, pwede i-group ang aton problema sa COVID-19 sa tatlo ka grupo – ang symptomatic, ang hilway sa COVID-19 kag ang asymptomatic. Pwede man gani duha lang ka grupo – ang symptomatic kag, bilang isa ka grupo, ang asymptomatic kag ang hilway sa COVID-19.
Kon ibulag ang may COVID-19 halin sa PUIs kag PUMs kag ang madiskubrihan sa HQ kag sa galagaw lapaw sa curfew, ang mabilin syempre amo na gid lang ang hilway kag ang asymptomatic.
Wala kita problema sa hilway sa COVID-19, indi bala? Wala man kita seguro sing problema gid sa mga asymptomatic tungod sa pagpati mismo sang mga health authorities nga ang igu sini mild lang nga daw na-trangkaso lang nga pwede madala-dala bisan sa gwa.
Tungod sini, ining mga hilway kag ang mga asyptomatic nga pasado sa HQ sa sulod sang isa ka bulan pwede na seguro matugtan maggwa sa HQ kag maka-ubra sa gwa kon may oportunidad.
***
Of course, aton lang ini paghangop sa aton simple analysis, nga kinahanglan may go-signal gid sang DOH, nga amo gid ang lubos nakahibalo.
Ugaling, kinahanglan gid seguro ang pila ka condiciones para matugutan makagwa sa HQ ining mga pasado diri para sa dugang nga pagpaniguro.
Una dira amo nga sigehon gihapon ang mga isa ka bulan, ukon duha ka 14, ukon 28, ka adlaw nga lockdown, batok sa palibut nga mga lugar nga indi pa makapatuman sing kontrol sang paglapta sa COVID-19.
Ikaduha, padayon gihapon ang testing kag contact tracing sang mga nalatnan sang PUIs kag PUMs.
Ikatatlo, nga ang qualificado na mag-ubra may ipakita nga “certificate of no-objection” halin sa natungdan nga ahensya.
Kag, ikaapat, nga ma-check sila liwat sang bisan thermal scanner lang kada pag-abot nila sa trabaho.
***
Of course, aton lang panan-aw ining aton ideya nga posible lisa sa panan-aw sang DOH.
Basi overacting lang gani ining aton kay ang madamo luyag hulaton gid nga ma-“flatten ang curve”, ukon ang paghapa gid sang mga kaso sang COVID-19 bag-o manumbalik kita sa normal naton nga pagpangabuhi.
Kon amo gid man ina, I’m sorry! Luyag ko lang makabulig. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
