MABUHAY ang Filipinas sa pag-selebrar naton sang aton independencia sa adlaw nga ini, Hunyo 12!
Tandaan ta ugaling nga ang aton kusog bilang nasyon nga Hilway kag maka-Diyos wala gasandig sa aton lang pang-kaugalingon nga pagpanikasug. Indi na ina masaligan sa subong nga lakat sang kalibutan.
Gasandig ini sa aton pagpakig-ugyon kag kooperasyon sa iban nga pungsod sa diin may komun kita nga values kag aspirations, samtang gahatag respeto sa kinamatarong sang iban sa ila man pagpati nga may pag-amlig, ugaling, batok sa lipot nga mga hingyu nga makahalit sa aton.
***
Wala na seguro sing mas popular pa nga folktale para sa mga kabataan sa Grade school sangsa istorya ni Pinocchio.
Isa ini ka puppet nga himo sa kahoy nga nangin isa ka bata nga nagkilala bilang amay ang karpintero nga naghimo sa iya.
Kilala ini si Pinocchio sa iya pagbinutig. Tungod sini ginpenahan siya sang fairy godmother nga nagalaba ang iya ilong sa kada tion nga magbinutig siya.
Nonetheless, nagtudlo ining iya istorya sang leksyon sa iya kag sa iban nga kabataan agud mangin matuod-tuoron sa pagsugid sang kamatuoran.
Ugaling indi kasubong kahapos ang paghibalo naton kon ang isa ka tawo gabinutig ukon wala. Wala kita sing ilong katulad ni Pinocchio. Nagakinahanglan ini sang husto nga pagkilala sa panimuot sang isa ka tawo kag pagsayasat sang iya matuod nga motibo batok sa aton kag sa iban man, labi na gid kon daku nga kahalitan ang mangin bunga sini.
Gani, amlig gid kita kag ipahatag ang bagay nga penalidad sa butigon agud madudla kag magtadlong na ang iya dila.
***
Sa aktuwal nga hitabo, may mga kaso sang pagbinutig nga sobra gid ang halit nga natuga sa mga biktima.
Isa na diri ang daku nga binutig ni Bernie Madoff sadtong 2007, sa diin nanguna siya sa pagpakamalaut sa illegal practices samtang taghambal sa isa ka conference sa Wall Street.
Siling ni Madoff, nga “imposible ang kalokohan sa stock market”.
Ang Wall Street famoso nga lugar sa Manhattan, New York kon diin ginabaligya kag ginabakal ang stocks (investment shares) sang mga dalagku nga mga negosyo.
Nabisto si Madoff ugaling nga promotor man gali sang kalokohan sa iya mismo negosyo. Ang ginahatag niya nga profit share halin gali sa ginaamot mismo sang mga investors kag indi sa legitimo nga negosyo nga nagabaligya sang mga produkto.
Ang ining negosyo ginatawag sa Italy sadto nga Ponzi scheme. Katulad ini sa ilegal nga pyramidal scheme sa Filipinas.
Sang madakpan siya, nahibal-an sang mga otoridad nga isa ka “big lie” gali ang iya negosyo. Ang sentensya sa iya naglab-ut sa 150 ka tuig sa prisuhan. Salamat sa kaukod sang mga otoridad kay nabawi ang at least $11 ka bilyon sang $18 ka bilyon nga natyope niya sa mga investors.
Isa pa ka negosyo nga naga-earn sa daku nga binutig amo ang pila ka kompaniya sa sigarilyo nga nagagamit sing binutig nga propaganda.
Sa ila promotional ad ila ginasiling: “Not a cough in a carload” kag “Cigarette smoking is no more addictive than coffee, tea, or twinkles”.
Sunu ugaling sa US Center for Disease Control and Prevention mga 480,000 nga Amerikano ang nagakapatay sa sigarilyo kada tuig.
Tungod sini, apat sa dalagku nga kompaniya sang sigarilyo ang ginsugo sang husgado sa pagbayad sa 46 ka estado sing $206 ka bilyon sa sulod sang 25 anyos para sa medical costs sang smoking-related nga balatian.
Mas daku gid seguro ang kahalitan sang binutig sang Tsina angot sa COVID-19. Sunu kay President Trump, tungod sang paghinagu sini sang kamatuoran angot sa COVID-19, sa lugar nga mapunggan ini sa paglapta dira mismo sa Tsina, napabay-an ini sa paglapta sa bug-os nga kalibutan.
Ining kahalitan sa karon nagalakip sang 7,145,539 ka confirmed cases sang COVID-19 kag 408,025 ang patay, as of June 10, 2020. Kon ibutang ini sa balor sang kwarta, lab-ut ini sa binilyon nga kwarta nga sa karon gnahikutar sang pila ka pungsod nga dapat bayaran sang Tsina.
Of course, gina-deny ini sang Tsina, sa pagsiling nga nangin “transparent” sila parti sa mga kaso sang COVID-19./PN
