MALAWIG na ang pag-antus sang tawo bangud sa sini nga pandemya. Natublag ang balatyagon, ang paminsaron, ang ikaayong-lawas, ang pagpangabuhi, kag iban pa.
Kahibalo kita nga virus ang aton kontra, indi makita kag wala sang pamaagi sa karon kon paano ini matapna, magluwas lamang sa mga panagang nga aton ginahimo kaangay sa paggamit sang facemask, face shield, ang paghugas sang kamot gamit ang habon kag tubig, kag ang paggamit sang alcohol.
Halos tanan nga sahi sang quarantine status ang aton na na-eksperyensyahan kag ang tanan nangin matinumanon sa pagsunod sa mga patakaran.
Dapat gid naton paminsaron nga ang aton kasumpong amo ang virus. Indi naton kasumpong ang palangabuhian sang tawo kag ang iya kahilwayan sa pagpangita sang iya kinawala basta nagatuman lang sa ginatawag nga “basic health protocols.”
Sa malawig nga paglipas sang panahon nga napaidalom kita sa community quarantine, sigurado gid nga nagakahubsan ang kaban sang banwa sa pagsustenir sa kinahanglanon sang mga pigado nga pumuluyo.
Kaangay sang bubon, maninit na ang tubig nga masandok sa idalom.
Yara kita nga nagalatay sa lubid sang desisyon. May magtimbang nga dapat hatagan sang atensyon, ini ang pag-away sa virus kag ang pagtib-ong sa ekonomiya.
Ang pag-away sa virus wala nagakinahanglan nga kita ang magpakuribong kag indi na maghulag bangud sa kahadlok. Indi man kinahanglan nga dalahigon naton ang iban nga tawo bangud sa pila ka kaso sa isa ka lugar.
Sa bahin sang syudad sang Iloilo kag posible sa iban pa nga lugar sa Western Visayas, kon may COVID-19 positive cases sa isa ka barangay mas nagakaangay siguro nga ang natumod nga panimalay lang ang ipaidalom sa lockdown sa sulod sang quarantine period nga 14 ka adlaw agud ma-contain ang virus. Sa ila na lang ipokus ang resources sang gobyerno kaangay sang pagkaon kag kinahanglanon agud mas makakinot ang gobyerno sa iya magasto.
Mas gamay ang lugar, mas mahapos magbantay.
Dira na lang sa mga panimalay nga may positibo nga kaso sang COVID-19 magabantay ang aton mga barangay official kag iban pa nga frontliner agud mas ma-monitor sing maayo nga wala sang may maga-diskriminar sa ila, agud indi sila maglapas sa mga patakaran kag agud mapangapinan ang mayoriya nga populasyon sang barangay.
Sadto pa, ang kada barangay ginapangabay na nga magpangita sang quarantine facility sa ila lugar kon sa diin mahimo ipahamtang ang mga magpositibo sa COVID-19. Kon isa lang ka balay ang may madamo nga kaso, wala sang problema bangud dungan sila nga i-quarantine. Kon magkatuhay nga persona sa isa ka barangay, dapat plastaron sing maayo kon paano ini masolusyunan, kon bala angay nga tingbon ukon separahon.
Tandaan naton nga ang mga patakaran sadto nga ginapatuman ang mahimo ligwaton depende sa sitwasyon kag kon ano ang nagakadapat. Wala sang patakaran nga nasulat sa bato ukon indi na maislan. Dapat mangin hayag kita kag ipaathag sing maayo ang sitwasyon kag naobserbaran ukon natalupangdan nga makapabag-o sa ginapatuman nga patakaran.
Kon mamutikan sang tanan, nagabag-o sa kada tion ang mga patakaran ukon pagsulundan na ginapatuman sang inter-agency task force, national man ukon regional.
Pasayluha ako, apang sadto pa ginakontra ko ang patakaran nga kon may duha ukon madamo pa nga positibo sa isa ka barangay, gilayon ini nga ipa-idalom sa lockdown.
Sa nasiling ko na, kaangay sang isa ka kaing sang kamatis, kon may lima ka kamatis nga dunot aton ini nga ginakwa sa kaing agud indi maulamid ang mga mahi.
Wala naton ginatakluban ang bug-os nga kaing bangud sa lima ka kamatis nga nakita naton nga nadunot.
Sa sini nga lohika, separahon ang problema sa indi problema. Tutukan kag solusyunan ang problema. Ipahigad ang indi dapat pagproblemahon.
Paminsara bala, kon may may lima ka tawo nga positibo sa COVID-19 sa isa ka barangay nga ginabanta may 2,000 ka populasyon kag ang bilog nga barangay imo nga i-lockdown, imbis lima lang ang imo problemahon, gin-problema mo na ang bilog nga barangay.
Ang masakit sina dira bangud kulang na sa resources ang local government unit, indi na niya mapakaon ang 2,000 nga populasyon sa sulod sang panahon nga ginapaidalom ini sa lockdown.
Kon husto ang pagdumala, ngaa ulamiron mo sa problema ang 2,000 ka tawo, nga indi mo masaguran, sa problema sang lima ka tawo nga positibo sa COVID-19?
Sa nasiling ko na, ang virus indi makita, pero makita ang epekto sini sa pisikal kag emosyunal nga aspeto sang tawo.
May mga tawo nga nagataas ang blood sugar, nagatuhaw ang balatian bangud wala masyado nagahulag ang lawas, kulang sa ehersisyo, kag masami na lang nga nagapungko bangud ginadumilian sa paglagaw. Kon magtuhaw ang ila chronic disease bangud sa sedentary lifestyle, mas mahapos sila nga malatnan sang virus.
Dugang dira, kon stress ang tawo, ukon nagabatyag sang depresyon, mas nagahuyang ang iya resistensya sa pag-away sa balatian bangud nagapalibog siya sa iya sitwasyon, ilabi na kon wala siya sang trabaho nga makwaan sang iya matag-adlaw nga kinahanglanon.
Indi kinahanglan nga ulamiron naton ang iban nga aspeto sang aton kabuhi sa pag-away sa indi makita nga virus.
Ibutang naton sa husto nga paggamit ang ginatawag nga lockdown kag himulsuhan ang mangin epekto sini sa kabug-usan nga pagpangabuhi sang tawo.
Likawan naton nga paghimo sang desisyon sandig sa emosyon. Indi dapat mangin pataka ang aton patakaran. (bertladera@gmail.com/PN)
