PAMINSARON ang paminsaron agud mas maamligan ang kaugalingon. Madamo sang tawo nga kontra nila ang ila kaugalingon. Indi sila makahibalo mag-amlig, wala nila ginasugilanon ang ila kaugalingon, indi nila luyag makaupod ang ila kaugalingon sa ila nga pag-isahanon.
Kahibalo ako nga magarot basahon ukon hangpon ang una ko nga pahayag. Sa masami, ang tawo nagapangita sang kalipayan sa iban nga tawo, luyag niya nga may makasugilanon, luyag niya nga may makaupod, luyag niya mabatyagan nga may nagahatag sang importansya sa iya.
Tanan nga ini bangud wala na-apresyar sang tawo ang importansya sang iya kaugalingon. Kulang sa paghangop ang tawo sa iya pag-igsister kag wala niya ginakabig ang iya kaugalingon bilang abyan nga angay nga istoryahon kag mangin kaupod sa pag-isahanon.
Kon mahangpan lang kuntani sang kadamuan ang kahulugan sang ginasiling nga “Alone but not lonely,” maapresyar nila ang kaimportante sa paghatag sang hilway nga tion para sa kaugalingon.
Makatulublag ang report nga kapin sa 3.6 million ka mga Filipino ang nagasuprer sang mental disorders sa tunga sang pandemya kag posible nga magadamo pa ang numero sa masunod nga tuig.
Ginpahayag ni DOH National Mental Health Program manager Frances Prescila Cuevas nga kapin sa 3.6 million ka Filipinos ang natukiban nga may mental conditions base sa national prevalence study on mental, neurological and substance use disorders.
Tatlo pa lamang ini ka mga kondisyon ang nasakupan sang survey kag kon pasangkaron pa, lauman ang mas madamo nga kaso.
Sa datus sang DOH, kadamuan sang mga tawag sa ila ang gikan sa mga tawo nga nagasuprer bangud sa depresyon nga may 1,145,871 ginasundan sang alcohol use disorder nga may 874,145; ang iban amo ang bipolar kag drug use disorder nga may 520,614; epilepsy nga may 349,058 kag schizophrenia nga may 213,422.
Makaalarma man ang hinali nga pagdamo sang mga nagatawag sa National Center for Mental Health crisis hotline bangud may naserbisyuhan na nga kapin sa 7,000 ka tawo kag ang average nga tawag kada adlaw yara sa 32 tubtub 37 umpisa Marso tubtub Oktubre 6, 2020.
Base diri, average monthly calls sa NCMH hotline naglab-ot sa 907 kag 53 diri sa mga tawag ang suicide-related.
Sa probinsya sang Iloilo, kapin sa walo ka tawo ang nagahikog sa kada bulan ilabi na sa una nga tatlo ka quarter sang 2020.
Nakabalhag ang Iloilo Police Provincial Office ukon IPPO sang kabug-usan nga 72 ka suicide cases umpisa Enero tubtub Setyembre sa sini nga tuig kag mas mataas ini ikumparar sa 67 ka kaso nga nabalhag sa kaangay nga period sang tinalikdan nga tuig.
Ginluthang sang 54-anyos nga lalaki ang iya kaugalingon sa pasuni nga bangud sa depresyon. Ini ang ulihi nga kaso nga nabalhag sang Setyembre gikan sa Passi City.
Pinakadamo nga kaso sang hikog ang nabalhag sa Passi City nga naglab-ot na sa 9, ginasundan sang Cabatuan kag Leon nga lunsay may tag-lima ka kaso, samtang ang Dingle kag Janiuay ang may tag-apat ka kaso.
Nabalhag man ang kaso sang hikog sa mga banwa sang Banate, Carles, Lambunao, Miagao, San Enrique kag Zarraga nga lunsay may tag-tatlo ka kaso.
Naga-edad sang 17-anyos tubtub 30-anyos ang kadamuan sa 48 ka mga biktima nga mga lalaki. Maathag nga mas madamo sang lalaki ang naghikog kon ikumparar sa mga babaye.
Ginalantaw sang IPPO nga ang pagpatuman sang community quarantine bangud sa pandemya ang mas nagtulod sa kahuyang sang mga biktima nga utason ang ila kabuhi.
Kadamuan sa mga biktima ang naghikog paagi sa pagbitay sang ila kaugalingon.
Samtang, may 26 naman ka kaso sang hikog sa probinsya sang Guimaras umpisa Enero tubtub Setyembre sa sini nga tuig.
Nakabalhag ang banwa sang Buenavista sang 9 ka kaso. Nagasunod ang Jordan nga may 6; Sibunag nga may 5; kag tag-tatlo naman sa San Lorenzo kag Nueva Valencia.
Mayoriya man sa mga biktima sa probinsya sang Guimaras ang nag-utas man sang ila kabuhi paagi sa pagbitay sang ila kaugalingon.
Kinahanglan sang tawo nga mag-apresyar sa kaimportante sang kabuhi. Dapat mahangpan sang tawon nga labaw siya sa problema, dapat tudluan kon paano atubangon ang mga palaligban sa kabuhi kag ang pag-utas sini ang indi solusyon.
Naling-an na ang tawo sa pagpamati sang iskutinyo, kon ano na kadamo ang kaso sang COVID-19. Dapat makabati na siya sang positibo nga impormasyon, balita nga may dala nga paglaum agud indi madalman ang iya paminsaron.
Nagalaum ako nga magaabot ang panahon nga mangin abyan sang tawo ang iya kaugalingon, matun-an niya nga istoryahon kag palanggaon kag magkomporme nga makaupod ang kaugalingon sa iya pag-isahanon.
Kuntani matudluan na sa lamharon nga edad ang kabataan kon paano nila pabakuron ang ila paminsaron, nga mas importante ang kaugalingon kaysa sa manggad kag iban pa nga materyal nga bagay, nga likawan ang magkumparar sang kaugalingon sa iban bangud ang kada isa pinasahi nga tinuga, kag ipatudok gid nga ang matuod nga kalipay wala sa mga makita kag materyal nga bagay kundi yara sa indi makita kag mabatyagan.
Hibaluon naton ang gahum sang paminsaron kag gamiton sa kon paano matib-ong sa kaayuhan ang kaugalingon.(bertladera@gmail.com/PN)
