BATUNON na gid lang naton seguro nga kabahin na sang aton pangabuhi ang COVID-19.
In other words, daw endemic na ini, ukon unay na sa aton, nga matapna lang sing lubos paagi sa bakuna (vaccination), nga gina-develop pa tubtub karon.
Kag tungod wala pa madiskubrihan ang bakuna, ang mahimo ta lang, meantime, amo ang padayon nga nagakaigu nga pag-amlig batok sa COVID-19.
Salamat kay ang igu sini sa 80 porsyento (80%) sang aton mga pumuluyo “mild” lang kag madali paayuhon. Kag bisan “severe” ukon “critical” pa ang igu sini, madamo gihapon ang napaayo.
***
Pero paano bala ang mas epektibo naton nga sabat sa problema naton sa COVID-19 samtang wala pa ang bakuna?
“Find, isolate and treat” ang kada kaso – kag sa madasig nga paagi – agud ma-break ang chain of transmission bag-o maglala, siling sang World Health Organization (WHO) sa panugyan sini nga ipatuman ang “mass testing” sa publiko nga wala sintoma apang nagadala sang COVID-19 virus.
Ining mga infected nga wala sintoma apang pwede makalaton sa iban amo yadtong mga pre-symptomatic (infected apang nagapakita lang sintoma sa masunod pa nga inadlaw) kag ang mga asymptomatic (infected nga wala gid nagapakita sing sintoma).
Apang kinahanglan gid bala nga ma-testing ang tanan nga mga pumuluyo?
Too late na ini seguro. Gin-admitir ni Health Secretary Duque sa isa ka miting sang Department of Health nga wala pa masuguran ang mass testing sa pungsod halin sadtong Enero tubtub Mayo 2020. Nabalitaan na lang nga nakagwa na gali sa iban nga pungsod ang Covid-19 sadtong Enero.
Gintudlo sini ang kakulangan sang test kits, kakulangan sang mga medical technologist, kag testing laboratories sa pungsod.
Imposible man nga mahimo ang mass testing sa tanan nga pumuluyo tungod sa daku nga kagastohanan sa pagpatuman sini sa aton mga 104 ka milyon nga mga pumuluyo. In fact, ang pagpatuman sang mass testing sa iban nga mga pungsod tubtub man lang gani sa diutay nga porsyento sang ila pumuluyo.
Sa subong, priority lang sa Filipinas ang pag-testing sang mga health workers kag frontliners, mga COVID-19 suspect, ang gina-close contact tracing lakip ang small-cluster surveillance testing, kag ang luyag seguro mag-volunteer sa pagpa-testing.
Salamat kay napamatud-an man sang aton mga health experts nga malikawan ang COVID-19 bisan indi lubos pa mapatuman ang pang-kadam-an nga mass testing kag samtang wala pa ang bakuna.
Paagi ina sa pagpatuman sang bagay nga health measures nga ginapanugyan sang DOH katulad sang paggamit sang face mask kag face shield; masami nga paghugas sang kamot; paglikaw sang pagtandug sang mahigko nga kamot sa ilong, baba kag mata; kag ang pag-distansya sang at least isa ka metro (3 ka tapak) sa katupad.
***
In fact, kita mismo wala nagapanugyan sang pangkadam-an nga mass testing. Magahatag lang ini sing dugang nga kahadlok sa mga pumuluyo, sa lugar nga magpakalma sang ila balatyagon.
Man, ang ining pangkadam-an nga mass testing nagapadasig pa sing pagsaka sa adlaw-adlaw sang mga kaso sang COVID-19.
Indi maayo sa pensar sang tawo ang mahibal-an ang padayon kag madasig nga pagsaka sang mga kaso sang COVID-19. Makaapekto ini sa mental health sang tawo kag kinahanglan nga katawhay sang iya panghuna-huna.
Salamat ugaling sa mga report sang mataas nga pag-recover sang mga pasyente kag ang gamay lang nga numero sang mga nagkalamatay.
***
Isa pa, sunu sa mga health experts mismo, problema man gani kon ipatuman ang pangkadam-an gid nga mass testing.
Sa matuod lang, wala sing perfect nga mass testing. Wala sing medical test nga accurate gid. Pamatuod sini ang “false negative” kag “false positive” nga test result.
Sa pagdamo sining “failed result”, nagadaku man gani ang problema kon paano itadlong ang mga ini. Makapanubo man ini sang “reliability” sang test result tungod sa pagliwat-liwat sang “percent error”.
Mahapos makita ang problema sa may “false negative”, labi na gid kon madamo sila. Kinahanglan gid uyangan sing panahon ang dugang nga mga intervention sa ila para paniguro.
Problema man ang may “false positive” labi na gid kon madamo man sila, katulad sang “unnecessary treatment” kag ang posible nga halit sa ikaayong lawas sang liwat-liwat nga mga positive screening test sa ikaayong lawas sang mga may pondo nga ginabatyag. Indi bala?/PN
