NAALARMA naman ang syudad kag probinsya sang Iloilo bangud sa tayuyon nga
pagsaka sang kaso sang COVID-19. Bangud sa kakapoy sa pagpanagang ang iban ang nagpugday na kag nadula ang kasupog sa pagsupak sa virus. Nagakalipat na sa pagdepensa rason nga nalutsan na kag naglaton-laton na naman ang virus.
Sa Lunes, natalana nga ipaidalom sa random testing para sa COVID-19 ang 200
ka call center employees gikan sa magkatuhay nga mga kompaniya sang BPO.
Ginmandu ini sang Iloilo City Government matapos nga nagbutyog pasaka ang kaso sang nagpositibo sa COVID-19 sa isa ka BPO company.
Sadtong Marso 19, may yara na sang 93 ka mga nagpositibo sa BPO company
kon sa diin 63 sa ila mga pumuluyo sang syudad samtang ang 30 sa ila gikan naman sa probinsya sang Iloilo.
Matuod nga makapoy na ang aton sitwasyon, kaangay sang hangaway nga ginahaplak na sa duta ang iya taming kag wala na nagapanagang sa hanot sang kasumpong rason nga nagakapilasan sa hinganiban sang kaaway.
Apang, kon magpakaluya kita kag indi mag-ugyon nga mangin madinalag-on sa sini nga away, tanan kita ang mahapay sa tagsa ka tikang sang virus.
Mapukan ang ini nga henerasyon nga nagpatumbaya sa pagpangapin sa nagasunod nga henerasyon. Kita ang ganhaan pasulod sa bag-o nga panahon kag sitwasyon, kon mahuyang kita kag indi magpanumdom sa nagasunod sa aton wala kita sang lauman nga mabungahon nga henerasyon.
Yara sa aton ang desisyon kon padayon naton nga awayon ang virus paagi sa pagsuksok sang face mask, face shield, paghugas sang kamot, pagpaiway sa pagtililipon kag pagdistansya sa kada isa.
Naobserbahan ko nga sa sulod sang jeep subong, wala man nagnubo ang plete pero halos indi na kahulag ang tawo sa kaikit sang dibisyon nga plastic nga nagapatunga sa kada isa.
May mga pasahero sa jeep nga wala na tabon ang ilong, daw radyo puwak ang baba kon mag-istorya sa katupad ukon sa telepono, kag may nagakaon nga daw sa wala lang nakahibalo sa problema sa pandemya.
Kaangay man sa mga passenger van nga nagabiyahe gikan sa syudad padulong sa iban nga banwa kon probinsya nga wala man naganubo ang plete pero nagagutok ang pasahero nga ila karga kag wala na social distancing.
Nagakadapat nga ipadayon anay naton ang pagbantay sing hugot agud nga masiguro nga wala sang may nagapamentaha sa sitwasyon. Luyag lang nila makaganar sang daku apang ang virus nalipay sa paglaton kag ang mga nagapositibo nagadamo.
Nangin kahimbon kita sa pagmuad sang virus kag sa pag-mutate sini nga ayhan mas nagapapag-on kag mas nagadalitan ang virus.
Nagareklamo ang iban nga daw indi sila makaginhawa sa pagsuksok ang face mask. Ano ang mas pilion mo, ang daw indi makaginhawa ukon mawad-an sang ginhawa bangud sa halit sang virus?
Indi kita komporme kon matandog ang aton kakombenyente. Wala naton ginapaminsar nga yara kita sa panahon sang giyera kag wala sa panahon sang higya-higya.
Samtang nagadali kita kag nagapahapos, mas paborable kag bentaha sa virus. Imbis nga makapalayo na kita sa sini nga sitwasyon, mas kita nga naduot kag nagakaguot bangud ginahatagan naton sang tsansa ang virus nga maglaton kag mag-mutate sa aton lawas.
Suno sa Facebook post sang akon classmate/schoolmate nga si Dr. Edgar Allan Sarusad, Pathologist sa Western Visayas Sanitarium, nga ang virus indi kaangay sa aton cells nga sa tagsa nila ka pag-replicate ukon pagdamo ang ila genes indi matsekyar kon may sayop – ang iban may na-delete kag may mutation nga nagaresulta sa pagtuhaw sang bag-o nga sahi sang virus gikan sa mga orihinal.
Ang mutation/deletion nga random kag natural nga nagluntad mahimo nga makahatag sang benepisyo ukon peligro mismo sa virus. Ang mga yadtong nagresulta sa mas maayo nga survival kag mas makalalaton ang mangin variants nga dapat kabalak-an. Kag ang ini nga mga mutations nagahatag sa virus sang mas maayo nga tsansa nga mabuhi, sila ang mas mangibabaw.
Mas pa gid ang pag-catalyze sini, kon indi lang isa, kundi madamo nga tawo ang nalatnan. Nagakahulugan nga sa kada tawo nga nalatnan, ang isa ka strain sang virus sa sina nga tawo ang may tsansa nga mag-mutate, kaangay man sa iban.
Sa isa ka tawo nga nalatnan, lantawa ang mutations kag deletions nga matabu, ayhan pa gid kon ginatos ukon linibo ang nalatnan.
Agud nga matapna ang tayuyon nga mutation sang virus, kinahanglan naton nga tapnaon ang paglaton sini paagi sa pagpahimuyong sa aton balay, likaw sa madamo nga tawo, sa mga pagtililipon, kag kon indi malikawan dapat gamit gid sang face mask, face shield, paghugas sang kamot sa masami kag dapat mag-social distancing sang kapin isa tubtub duha ka metro ang distansya sa kada isa.
Liwat na naman nga nagasaka ang kaso sang inpeksyon, kag pila sa mga ini ang yara na sa variant forms.
May bakuna na apang madamo pa ang wala nabakunahan. Ginapahanumdon ni Dr. Edgar Allan Sarusad nga:
“Remember, to stop the constant mutation, we must stop its transmission. Transmission leads to infection; infection allows virus for replication; during viral replication, mutations may occur. Mutation opens the opportunity for increased transmissibility and disease severity. Then, the cycle just keeps on repeating as long as there is a way of transmission.”
Yara sa aton determinasyon ang mangin madinalag-on sa pag-away sa pandemya. Kita ang makadesisyon kon padayon kita nga magpalupig. Yara sa aton nasandig ang aton mangin palaabuton.
Ang COVID-19 dapat mo nga awayon, likawan nga ikaw ang iya mangin kahimbon. (bertladera@gmail.com/PN)
