KAPIN sa isa ka tuig kag apat ka bulan na nga ginalahugan sang pandemya ang kapalaran kag kabuhi sang kada indibidwal nga Filipino.
Nagsala-sala sadtong umpisa. Naghimulso kon ano ang angay nga himuon agud maatubang nga may kadalag-an ang pandemya. Gintilawan ang tanan nga paagi agud nga mapatahaw ang kaso kag indi maglala ang sitwasyon. Gingamit ang tanan nga resources kag available nga butang nga makapugong sa paglapta sang virus.
Nagpatuman sang community quarantine nga likop ang isa ka distrito, ginpakipot sa isa ka barangay, nangin isa ka zona tubtub nga nangin tagsa ka panimalay na lamang.
Madamo nga persona ang nawad-an sang trabaho. Madamo man nga balaligyaan ang nagsarado.
Madamo man ang nagsalig sa ayudad sang gobyerno kag nagahulat sa anunsyo kon san-o ang distribusyon kag kon nalakip ang ila ngalan sa listahan.
Sa pihak sini tanan, naghimakas ang kada isa nga makapangita sang solusyon agud nga makalikaw sa gutom. Nagtuhaw ang abilidad sang kada isa paagi sa pagbaligya sang tanum, pagbaligya sang mga kalan-on kag produkto sa online kag iban pa nga lihok nga makaganar agud may ibakal man sang pagkaon.
Nakita ang survival instinct sang kada isa nga nagpangibabaw bangud ini sa hangkat sang sitwasyon. Indi luyag sang kada isa nga mapukan nga wala nagabatu sa hangkat sang pandemya.
Kahibalo man ang tanan nga ang nagapabilin nga epektibo nga solusyon amo ang pagsuksok sang face mask, face shield, paghukas sang kamot gamit ang habon kag tubig ukon alcohol, kag ang pagdistansya sa kada isa.
Kahibalo man ang tanan nga wala sang bulong batok sa covid-19 kundi amo lang gid ang pagpabakod sang resistensya ukon immune system agud nga indi mapukan sang virus.
Nag-abot ang higayon sang bakuna, nga sang una ginadudahan kag ginakabalak-an apang sini lang gina-updan na sang kadamuan, kag madamo na ang nagalinya agud nga matublukan.
Naga-ugyon ang kada isa agud nga maproteksyunan ang kaugalingon, ang pamilya kag ang komunidad kag agud nga malab-ot ang handom nga makabalik na sa normal ang lakat sang pangabuhi.
Nakatatak na sa pinsar sang tanan nga ang covid-19 wala sang bulong kag ang pamaagi lamang agud nga mauntat ang paglaton amo ang pagpaidalom sa isolation ukon quarantine. Ang bakuna ang makabulig lamang agud nga indi maglala ang ginabatyag sang tawo kag indi mabutang sa mataas nga risgo.
Sa nakalipas nga 16 ka bulan, ginakapoy na ang tanan. Luyag na sang kada isa nga makaangkon sang higayon nga makapanumbalik sa kinaandan nga sitwasyon.
Kon mgsaot kita sa tukar sang COVID-19, indi kita kahibalo kon tubtub san-o kita magasaot. wala sang kasiguruhan. Apang kon liwaton naton ang sitwasyon, kita ang nagadikta imbis nga ang pandemya, sigurado nga may masanag kita nga kapawa nga makita sa punta sang aton paghimakas.
Dapat mangin tuhay na ang gamiton nga istratehiya bangud napamatud-an nga paslaw kag indi epektibo ang natilawan na.
Pasangkaron na ang panan-awan agud nga indi magkonsentrar sa isa lang ka lalantawon agud nga mas masangkad man ang makita nga solusyon.
Indi na kita dapat nga magbalik pa sa mas hugot nga quarantine status. Ginakapoy na ang tawo. Kag sa tagsa ka sila ang ginahugtan, nagatinguha sila nga makagwa sa kural sang polisiya bangud sa sugo sang ila kinawala.
Indi mapunggan ang tawo nga ginagutom nga maggwa kag mangita sang kalan-on. Kon puguhon sila, mas pa gid nga nagasupak ilabi na kon wala na sang tilig-anon.
Yara sa gobyerno lokal ang pagdumala sa iya nasakupan kon paano mabalanse ang pagpangapin sa ikaayong-lawas kag ang paghalog sa ekonomiya.
Dapat batunon naton ang realidad nga ang virus naga-upod sa aton pagpangabuhi. Himakasan lang naton nga indi kita mabutang sa peligro. Kinahanglan naton nga papagsikon ang aton lawas kag ekonomiya. Kon maluya ang ekonomiya, mas nagaluya ang aton lawas kag mas mataas ang peligro nga mahalitan kita sang virus.
Tion na nga iga-evaluate sang syudad ang iya istratehiya kag mga plano sa sini nga pandemya. Dapat mahibaluan kon ano ang ginpatuman nga wala epekto ukon wala nagresulta sa ginalauman nga mangin matuga sini.
Mas madamo ang nagabatyag sang depresyon. Mas ginatublag ang paminsaron sang tawo sa pagtukib sa akon ano ang ila palaabuton. Ang tanan wala sang kasiguruhan bangud ang mga hitabu indi mapaktan.
Magluwas sa pagsalig kag pagsandig sa bakuna, ano pa gid ayhan ang mga alternatibo nga solusyon sa sini nga problema?
Madamo sang mga suldado sa patag-awayan nga wala napatay sa bala sang kasumpong kundi sa kapoy kag gutom. (bertladera@gmail.com/PN)
