NGAA masami nga may nagakamog sa tagsa ka may ayuda nga ginahatag sa barangay? Ngaa nagapang-alang-alang sa paghimo sang desisyon ang mga opisyales kon sin-o gid ang dapat hatagan kag kon ano gid ang basehan?
Ang ini nga problema masolusyunan kon ang kada barangay may yara sang listahan nga nagadetalye sang tanan kag nagasabat sa tanan nga pamangkot. Kinahanglan man nga magpasad sang komitiba ang barangay nga amo ang nagalantaw sa kabalido sang listahan santu sa resikitos kag talaksan nga mangin angay nga benepisyaryo ang natungdan nga indibidwal ukon pamilya.
Indi na madula ang pag-atubang naton sa mga kalamidad kag pandemya. May mga higayon nga tumalagsahon ukon masami na ang pagluntad sini rason nga dapat makahimo na kita sang angay nga istratehiya agud nga indi na magsalangisag kag maglala pa ang sitwasyon nga aton ginaatubang.
Sadto pa man, nagalaum na ako nga may socio-demographic profile ang kada barangay. Diri makita kon pila kabilog ang babaye kag lalaki, ko pila ang tawo sa isa ka balay, kon pila ang pamatan-on kag tigulang, kon pila ang nagatrabaho, kon pila ang nagamasakit, kon pila ang nagabaton sang benepisyo sa kon ano nga sahi sang programa sang gobyerno ukon sang pribado, kon pila ang kabug-usan nga populasyon kag kon pila diri ang mga umalagi ukon boarders ukon transient lang sa sina nga lugar, kag iban pa nga datus nga posible makahatag sang matuod nga dagway sang mga pumuluyo nga nagapuyo sa partikular nga barangay.
Magapangayo sang panugyan ang barangay gikan sa Commission on Audit ukon sa Legal Office sang syudad ukon banwa tuhoy sa plano nga magpasad sang isa ka hubon nga amo ang maga-survey sa barangay kag magatipon sang datus. Ang survey form ang dapat aprubado kag na-validate sang mga eksperto nga manugpanalawsaw gikan sa mga buluthuan agud maplastar gid ang angay nga pamangkot para sa husto nga datus nga pagatipunon.
Ang hubon nga igapasad ang posible nga painan man sang pondo tubtub nga malikop nila ang bug-os nga barangay nga nakwaan tanan sang datus. Tipunon ang datus kag interpretahon santu sa nasaad sang mga datus. Diri makita ang dagway sang barangay. Diri mahibaluan kon pila kag kon kanday sin-o ang dapat makabaton sang benepisyo nga ginahatag sang mga ahensya sang gobyerno.
Mabudlay nga maghaum-haum kag magdesisyon nga wala sang sandigan nga datus. Diri nagaumpisa ang banggi-anay kag pagduda sang pumuluyo bangud wala sang basehan ukon listahan.
Ang hubon nga igapasad, magluwas sa maga-survey, amo ang mangin panel nga maga-validate sa listahan nga pagahatagan sang benepisyo. Sa sini, ang punong barangay magadumala lamang kag magahimo sang desisyon santu sa rekomendasyon sang panel.
Sa sini, malikawan ang pagmalisya sa desisyon sang punong barangay. Madula ang akusasyon nga ‘palapit-lapit sa luwag’ kag agud nga mahibaluan sang pumuluyo nga indi lang ang kapitan ang nagadesisyon ukon nabase ang iya hulag sa rekomendasyon.
Ang listahan nga makwa gikan sa survey ang magamit man sa tanan nga bagay, indi lamang sa pagbaton sang mga benepisyo, kundi lakip man sa pagplano sang mga proyekto.
Datus ang kinahanglan sang mga ahensya sang gobyerno kag sang pribado nga sektor nga luyag maghatag sang ayuda ukon proyekto sa isa ka barangay.
Matuod nga may census kag iban pa nga ginahimo ang mga ahensya sang gobyerno sa pagtipon sang datus apang importante nga may yara sang kaugalingon nga datus ang barangay.
Kon may datus na ang barangay, mahapos kag madasig ang paghimo sang desisyon sa kon ano man ang ginaatubang nga sirkumstansya sang barangay.
Dapat lamang nga mangin mahugod ang barangay kag may iga-assign nga hubon nga masami maga-update sa mga datus ‘on a regular basis’ ukon bisan kada tatlo ka tuig sa umpisa sang pagpatuman sini.
Kahibalo kita nga kadasig sang ‘movement’ sang tawo sa barangay kag nakahibalo kita nga nagakahulugan man ini sang gasto ukon pondo nga dapat gamiton agud nga ma-update ang mga datus.
May mga mandu man sadto nga ang kada balay ukon boarding house nga may bag-o nga boarder dapat magsumiter sang ila bio-data sa barangay hall kag ini ang ipatigayon sang tag-iya sang boarding house. Dapat ipadayon ini. Lakip man ang panimalay nga may mga himata nga nagadayon sa ila agud malakip sa listahan sang barangay. Ipaalinton man sang mga natungdan sa ila barangay officials kon nagbiya na sa ila balay ukon boarding house ang partikular nga indibidwal.
Masibod ini kon lantawon apang daku ang mabulig sini sa panahon nga kinahanglanon. Mangin mahapos na lamang ini sa dalayon nga paghimo sini. Sa man lang ang kabudlay, mangin mahapos na kon mag-update na lamang kag magamit gid ang datus sa bisan ano nga sitwasyon.
Indi madula ang pagbangigay kon wala sang mapag-on nga datus nga basehan sa kon sin-o ang angay nga magbaton sang benepisyo.
Indi ini mabulong nga problema kon indi pagpangitaan sang solusyon ukon istratehiya.
Tion na nga atubangon ang sitwasyon kag magpasad sang mapag-on nga solusyon. (bertladera@gmail.com/PN)
