TUNGOD sa pandemya nangin problemado ang aton pungsod – in fact, ang bug-os gid nga kalibutan – sa sulod na sang sobra duha ka tuig sa subong.
Sa nasiling ta na, madamo ang nawad-an sing trabaho kag nanirado ang madamo nga mga negosyo. Nagkunol man ang produksyon sang mga kaumhan kag sang iban pa nga pangabuhian.
Nagdugang pa dira ang gyera sang Rusya kag Ukraine nga nagpatimbuok sang bili sang petrolyo. Nagmahal pa gid ini sa pagnubo sang balor sang Peso kontra US Dollar, nga nagpasaka pa gid sang bili sang halos tanan nga balaklon.
Gingatungan pa ini sang nagalala nga mga kalamidad tungod sa Climate Change. Binulan kita nga nag-antos sa dala sini nga mga kahalitan sa kabuhi, palangitan-an, mga puluy-an kag mga infrastruktura nga tuga sang bagyo, baha, kag iban pa nga kalamidad.
Tuga ini sang aton walay kabalaka kag pag-abuso sa ikaayong kahimtangan sang palibut. Paghimulos pa gani ini sang katahum kag pagkamapuslanon sang naturalisa sa aton pagpangabuhi.
Kag kon may ayuda man nga ginahatag ang gobyerno kag ang may ikasarang sa pribado nga sector sa problema sang kadam-an, kulang ini gihapon agud igakalipay sang publiko. Nangita na gid lang gani ang iban sang kon ano pa nga medyos agud indi magutman sing lubos.
***
Sunu sa International Labor Organization (ILO), sa Pinas mga 10.9 ka milyon ang nawad-an ubra kag nagnubo ang ila kita sa pagpanugod pa lang sang pandemya.
Ang natam-an amo gid ang mga sector sang manufacturing, transportation kag storage, accommodation (hotels, lodging houses, resorts), food services, lakip na ang arts, entertainment kag recreation.
Sang amat-amat na nagkulpa ang aton kakulba batok sa pandemya, nagpabilin ugaling ang kakulang sang palangitan-an kag ang ginakita sang mga workers. Tungod ini sa pagpabilin pa sang epekto sang pandemya kag sang pagtinaas sang bili sang balaklon (inflation) tungod sa madamo lang nga rason.
Gani, ang panawagan gihapon amo nga matagaan trabaho ang nawad-an sing trabaho, madugangan ang ginakita, kag mabuligan ang magagmay nga mga negosyo.
Matuod, wala man nagapahuway ang DOLE, ang Dept. of Trade and Industry (DTI), Dept. of Tourism (DOT), kag iban pa nga ahensya agud mapatigayunan sing palangitan-an ang nagaproblema nga mga pumuluyo.
In fact, yara ang programa sang Tulong Panghanapbuhay sa Ating Disadvantaged / Displaced Workers (TUPAD) sang DOLE kag Go Negosyo sang DTI ng nagabulig sa magagmay nga mga negosyo.
Lakip nga nahatagan trabaho amo ang ginatos nga mga pumuluyo nga ginapabulig sa trabaho sang mga forest rangers sa ila obligasyon agud proteksyunan ang aton kabukiran batok sa panghalit sang Climate Change.
Padayon man ang mga job fair sa ila Hiring on the Spot (HOTS) sa bug-os nga pungsod, kon diin bisan ang bag-o nagtapos sang senior high school natagaan man gani sing trabaho agud makabulig na sa ila panimalay. Madamo man ang napasulod sa trabaho sa nagkalain-lain nga kahigayunan sa turismo.
May ayuda man ang gobyerno agud madugangan ang kita sang mga PUV drayber lakip na ang mga pasahero paagi sa libre sakay.
Nagpakita man sing “optimism” ang mga negosyante sa Stock Exchange Listings, nga ang kapalaran sang ila mga negosyo sa masami gina-basehan sang lakat sang ekonomiya.
In fact, ginpakita nila ini sining ulihi sa pagpataas sang ila stock prices nga nagapahibalo sang pagbaskug na sang ila mga negosyo.
Makabulig man diri ang pag-aprub na sang “optional” nga paggamit sang face mask sugod sadtong Setyembre. Nagpahapos ini sang pagpangita sang palangitan-an,kag agud ma-enjoy ang kon ano man nga ma-enjoy sa nagbukas na nga ekonomiya sa lain-lain sini nga nawong.
Makapataas ining pagbukas na sang ekonomiya sang “demand” sa dugang nga mga palangitan-an kag oportunidad nga mamalaklon, nga imposible kon wala sing dugang nga kwarta nga nagalagaw.
Gani, basi kinahanglan na seguro nga mapanubo ang loan interest rates sang Bangko Sentral ng Pilipinas kag sang mga commercial banks agud may dugang na nga kwarta ang publiko para sa nagadugang man nga mga negosyo.
No problem ini kay ma-offset naman sang dugang nga “money supply” nga kitaon sang dugang nga workers nga magamit sang ila pamilya sa pagpamakal sang ila kinahanglanon halin sa dugang nga mga negosyo.
Sa pagbalanse sang “money supply” kag “demand” sa balaklon, as a result, wala kita dapat mapaabot nga dugang nga pagtaas sang inflation.
Good luck sa aton tanan sa ining pagbukas na sang aton ekonomiya! Tani sige-sige na ini!/PN
