LIWAT naman kita nga gintilawan sang naglabay nga bagyo Paeng. Ang aton kabakod gintakus naman sang makusog nga daludo sang tubig-baha kag nagapanihol nga pwersa sang hangin. May mapalaron nga nakalampuwas, may ginkulabos sang swerte nga wala na nakakita sang liwat nga pagbutlak sang adlaw.
Tubtub san-o kita magapanagang? Tubtub san-o kita hugot nga magapanguyapot? Tubtub san-o kita magaduko kag magahulat nga maglipas na ang waswas sang hangin kag ulan?
Ginapabakod lang naton ang aton buot. Ginapaanad na lang naton ang aton balatyagon. Nagapaswerte na lang kita nga indi maagyan sang bagyo kag indi mahalitan sang dalit sang panahon.
Daw nangin normal na lang sa aton nga kon may bagyo nga maglabay, palabayon, kag paglipas dayon naton pamunpon sang ginpangpalid, liwat nga lantawon kon mapuslawon kag itakod naman sa iya nga posisyon ang ini nga mga materyales sang balay.
Kon magub-an, ipalista lang agud nga makadawat sang ayuda gikan sa gobyerno. Pasalamatan kon pila lang ang maduhol sa aton kag maghulat sa iban pa nga mga maluluy-on.
Diri na lang nagatiyog ang aton kabuhi. Kahibalo kita nga masobra 20 ka bagyo ang aton ginalauman sa kada tuig. Sa subong nga bulan sang Nobyembre, lauman naton ang duha tubtub tatlo pa ka bagyo. Samtang, s bulan sang Disyembre aton pa gid lauman ang isa tubtub duha ka bagyo ukon kapin sa lima ka bagyo pa antes magtakop ang tuig 2022.
Nagapahunit-hunit na lang kita sang pagginhawa. Kon malampuwasan ang una nga bagyo, uyat naman sing hugot para sa nagasunod, kag sa mga nagasunod pa. Kon madisgrasya, nabaton naman naton nga dira lang ang swerte sang tawo sa iya kabuhi. Himuson lang kag hatagan sang disente nga lubong.
Wala ayhan kita nakapoy sa sini nga sitwasyon? May mahimo pa ayhan kita? Ano ang dapat bag-uhon sa sistema kag polisa agud nga mas may ibato kita sa kalamidad?
Tion na nga lantawon naton liwat ang aton mga kasuguan nga napasar, nagasantu pa bala ini sa ginaatubang naton nga kalamidad? Ang mga nasaad bala diri makasagang pa agud indi kita lubos nga matam-an sa kahalitan nga matuga sang kalamidad?
Halos kada tatlo ka bulan may kalamidad kita nga ginapangatubang apang ang aton pag-atubang diri daw pareho lang sa mag nagliligad. Makapila na kita makadasma apang wala naton ginalantaw kon ano ang mga kabangdanan sang aton pagkamumu sa duta.
Husto ang ginasiling ni 4th District Board Member Rolando Distura nga tion na nga balikdon ang 3R’s kag 4P’s ukon ang Revisit, Review, kag Re-assess sang mga Plans kag Policies sang kada local government unit kag mismo sang national government.
Mas makusog na ang bagyo nga nagalabay sa aton. Makasarang pa bala ang aton imprastruktura sa pwersa sang hangin kag ulan? May ibatu pa bala kita sa ginapangatubang naton nga pwersa? Ano ang himuon sang mga pumuluyo sa karon agud nga mangin mabakod sila sa pag-atubang sa kalamidad? Ano ang dapat bag-uhon sa mga istratehiya nga ginagamit naton?
Mas madamo nga ulan ang dala sang bagyo karon. Tuman ka sangkad sang iya masakop. Bisan malayo ang bagyo apang nagabaha na tungod sa madamol nga ulan. Ano ang istratehiya nga pagahimuon agud nga indi mabutang sa peligro ang pumuluyo ilabi na nga hinali ang pagsaka sang tubig sa suba kag pagsul-ob sa mga panimalay? May bastante bala kita nga gamit ukon teknolohiya nga magamit agud mahibaluan ang sitwasyon antes mangin isa ka emerhensya?
Bastante bala sa paghanas kag kagamitan ang barangay agud nga makarespondi sa hinali nga pagluntad sang peligroso nga sitwasyon?
Pasensya na kon lunsay pamangkot ang akon ginasaad karon. Luyag ko lang nga buksan ang inyo paminsaron kag magpanumdom sa kon ano ang matuod kag aktwal nga sitwasyon sa palibot kag kon ano kita ka preparado sa pag-atubang sang karon nga mga kalamidad.
Luyag ko lang tumuron nga dapat kilalahon naton ang aton kasumpong agud makahimo kita sang tikang nga mas labaw kaysa sa iya masarangan kag mas makabentaha kita sa sitwasyon.
Kon indi naton pagtungkaron ang subong nga sitwasyon, madamo pa nga bagyo ang magalabay kag wala kita sang may mahimo kundi ang magparumatay kag maghulat sa pagpuas kag mag-isip kon pila ang nautas nga kabuhi, pila ang naguba, ano kadaku ang halit, kag iban pa nga mga numero nga nagapatimaan sang daku nga galastuhan sang gobyerno.
Tion na nga maghiwat sang paghinun-anon. Hibaluon ang karon nga sitwasyon kag maghimo sang solusyon nga angay sa hangkat sang panahon.
Posible nga mas makusog pa nga hangin ang aton atubangon sa palaabuton. Posible nga mas madamo pa nga ulan ang magabubo sa aton mga bubungan. Posible nga mas malala pa nga sitwasyon ang aton masalapuan sa palaabuton.
Kon sang una kahoy ang aton taming, subong dapat mas mabakod na agud maprotektahan naton ang aton kaugalingon.
Indi kita dapat mabuyo sa pag-isip kon pila ang napatay, nasamaran ukon missing kag kon pila ang halit sa imprastruktura, agrikultura, kag iban pa.
Kon indi malikawan, importante nga mahagan-hagan ang kahalitan. Indi kita makasumpong sa kusog sang kalibutan, apang sa husto nga preparasyon posible nga malikawan kag indi kita matam-an sa epekto nga idulo sini sa aton komunidad.
Indi kita makapanagang kon indi naton pagtun-an kag indi pagpreparahan ang mga masunod pa nga mga bagyo ukon kalamidad. (bertladera@gmail.com/PN)
