NAKAGWA na sa pungsod si Bagyo Paeng sadtong Oktubre 31, pero duha ka semana na ang nagligad sadtong Nobyembre 12 kag mga 36 pa ka lugar gali ang wala komunikasyon kag 24 pa ang wala kuryente sa ina nga tion.
Ginsugid ini sa aton sang abyan ko nga si Pedro halin sa report sang The Daily Inquirer sadtong Nobyembre 12. “Nagaantos na sa halit sang bagyo, ginapaaantos pa ninyo!” pusnga gani niya.
Sa report sang NDRRMC sa amo man nga petsa, naglab-ut na gali sa 160 ang napatay. Ang apektado nga mga pumuluyo naglab-ut sa 5,410,106, nga ang 25,672 yara gihapon sa mga evacuation centers. Ang kabug-usan naman sang mga damages sa agrikultura kag infrastructure naglapaw na sa PHP11 ka Bilyon.
Natam-an gid sing namatyan amo ang Bangsamoro Autonomous Region nga nag-rehistro sing 64 nga napatay, nga pinakadamo sa mga rehiyon. Ang Western Visayas namatyan sing 37, samtang may 33 nga namatyan sa Calabarzon.
***
Ginkabalaka gid ni President BBM ang daku nga kahalitan sang Bagyo Paeng, labi na gid sa nakita niya sa southern Maguindanao province, kon diin ang mamonog nga ulan nagtuga sang daludu (cascade) sang lunang (mudslide) paubos halin sa ibabaw sang Mount Minandar nga nagdulot sing kalamidad sa mga pumuluyo sa ubos sini.
Nakita niya kon paano ang mudslide madasig kag hilway nga nagdaludu sa ubos sa bahin sang Mount Mindanar nga kalbo na, nga napunggan tani kon may nagatubo pa nga kakahuyan dira.
Tungod sini, ginpanugyan niya nga matamnan, ukon maulian tanom, ini sing kahoy kag ang iban pa nga kalbo nga kabukiran sa pungsod agud malikawan ang katulad nga trahedya.
Isa ka rason, no doubt, sa pagkakalbo sang mga kabukiran amo ang illegal logging. Sadtong Nobyembre 18 gani ginbalita ang pagdakop sa isa ka talaguan sang illegally-cut logs sa Lipa, Batangas. Minilyon ka pesos ang balor sini nga ginbakal halin sa mga illegal loggers. Mga nalagare na ini nga mga kahoy, nga galakip pa sang endangered nga kahoy nga narra.
***
Sa problema nga ini sang kalbo nga mga kabukiran, gin-report sang Forest Mangement Bureau sadtong 2017 nga ang forest cover sang pungsod nakalab-ut na lang sa 7.014 milyon ka ektariya, ukon 23.38% na lang, sang kabug-usan nga 30 ka milyon ka ektariya sang land area sang pungsod.
Sadtong mga 1900s sa paghingapos na sang Spanish Occupation naglab-ut pa ang aton forest cover sa 70%. Kon napabilin naton ini sa karon, daku tani ini nga “carbon sink” agud masuyop ang sobra nga carbon dioxide nga ginabuga sang mga industriya.
Mga 75% sang mahaliton nga greenhouse gases (GHG) ang carbon dioxide. Upod sini, sunu sa Wikipedia, ang methane, nitrous oxide, ozone, lakip na ang tun-og (water vapor). Madugang pa dira ang hydroflourocarbons (HFCs).
Ang GHG ginabangdan sang mahaliton nga dugang nga pag-init sang kalibutan (Global Warming) tungod ginapunggan sini ang pag-eskapo sang init palayo sa nawong (surface) sang kalibutan.
***
Pero, paano natabo ining madasig nga pagnubo sang aton forest cover? Kuhaon naton ang pagsaysay diri sang Wikipedia.
Colonial era deforestation
Sadtong 1900, sadtong paghingapos na sang mga 380 ka tuig nga Spanish Occupation, ang forest cover naton galab-ut pa sing mga 70%. Mga 20% sini ugaling ang nadula sa pagbulos sang 46 ka tuig nga American Occupation kag mga 3 ka tuig nga Japanese Occupation tungod sa pagtapas sang kakahuyan para sa agrikultura, mga dalanon kag iban pa nga mga proyekto.
Deforestation sa martial law era
Sadtong 1960 tubtub 1970 nag-boom ang logging industry, nga nag-peak sa panahon sang presidency ni Ferdinand Marcos Sr. (1965-1986).
Sang ideklarar sini ang 1972 martial law nanagtag ini sing concession sing dalagku nga kadutaan para sa mga “senior military officials, cronies and relatives”. Gin-encourage man sini ang log exportation sa Japan. Ginpadayon pa ini agud makabayad kita sang aton foreign debt paagi sa log exportation, samtang halos napabay-an na ang reforestation, ukon pag-uli tanom sang napatas nga mga kakahuyan, sang mga “set-up companies”.
Deforestation pagkatapos sang 1986 EDSA
Ang deforestation nagpabilin nga masaEnyog sa panahon nanday President Corazon Aquino kag Fidel Ramos bisan sige man ang replanting sang mga kakahuyan tungod sa corruption kag inefficiency sang mga government agencies.
Ano abe kon magpasar kita sing polisa (policy) nga ma-maintain sa at least 50% ang aton forest cover, labi na gid sa karon nga nagaaway kita sa Climate Change batok sa GHG?/PN
