MASAMI ang pagtupa sang ulan. Nagabalos ang masingkal nga init. Timpla sang panahon nga angay gid para sa pagmuad sang lamok kag magpadayon sa pagpangutot.
Matuod nga indi tuman ka damo ang kaso sang dengue sa karon nga tuig kon ikumparar sa nagligad nga tuig apang may yara sa gihapon sang mga kabuhi nga nautas bangud sa halit sang lamok nga nagadala sang balatian nga dengue.
Wala nakapuhag sa aton ang sitwasyon sa karon, indi kaangay sadto nga nagadugok ang mga pasyente sa ospital kag sagunson ang pagkapatay sang mga pasyente. Nagakinaran-karan ang mga otoridad kon paano matapna kag masalbar ang kabuhi sang mga biktima, ilabi na sang mga estudyante nga kabataan.
Bisan pa nga kalmante ang sitwasyon sa karon, wala masyado sang kaso sang dengue, wala sang madamo nga biktima nga ginapadangat sa ospital apang ang risgo yara sa gihapon.
Sandig sa datus sang Department of Health Western Visayas Center for Health Development (DOH WV CHD), ang kaso sang dengue yara na lang sa 3,959 nga may 21 ka napatay sugod Enero 1 tubtob Agosto 19, mas manubo kon ikumparar sa 11,157 ka kaso nga may 68 ka napatay sa kaangay nga panahon sang nagligad nga tuig.
Nakabalhag ang probinsya sang Iloilo sang 981 ka nga kaso, ginasundan sang Negros Occidental nga may 719. May 540 ka kaso ang Aklan, 258 sa Antique, 463 sa Capiz, 119 sa Guimaras, 549 sa Iloilo City kag 330 sa Bacolod City.
Sa bahin sang mga napatay, may anum ang Negros Occidental kag amo ang may pinakadamo nga napatay. Ginasundan sang Aklan nga may apat, may tag-tatlo ang Capiz, Iloilo City kag Bacolod City, kag may tag-isa ang Guimaras kag probinsya sang Iloilo.
Pinaka-apektado ang naga-edad sang isa ka tuig tubtob 10-anyos nga kapin sa 48 porsyento sang mga kaso, samtang ang naga-edad sang 11 tubtob 20-anyos nagabug-os sa 23 porsyento sang mga kaso.
Madasig ang paglaton sang dengue sa mga buluthuan kag madamo sang mga biktima mga kabataan tungod nga sa panahon sang pagkutot sang lamok yara pa ang mga estudyante nga nagabutho. Dapat gid nga masuksok sang malaba nga panapton ang mga kabataan agud nga maproteksyunan sila batok sa kagat sang lamok nga may dala nga dengue.
Manubo ang kaso sang dengue sa sini nga tuig, ilabi na nga non-outbreak year karon. Apang, kinahanglan ang padayon nga paghatag sang suporta sa mga lokal nga pamunuan, hatagan sila sang pangontra sa pagpangitlog sang lamok, mga lihok nga makapapas sa ilitlugan sang lamok kag moskitero para sa mga buluthuan.
Kahibalo man ang tanan nga masami nga nagapangutot ang lamok sa tagsa ka alas 4:00 sang hapon rason nga mas madamo nga biktima amo ang mga estudyante nga yara pa sa sulod sang mga buluthuan.
Gani, padayon man ang aton pangabay nga kon nagasaka man ukon wala ang kaso sang dengue, kinahanglan ang pagtuman sang publiko sa 4S strategy nga ginakampanya sang aton gobyerno. Ang 4S amo ang: search and destroy ang lugar nga gina-itlugan, self-protection ukon magsugot sa fogging kag indoor residual spraying sa mga lugar nga may nagadamo nga mga kaso, kag seek early medical consultation kon duha ka adlaw na ang hilanat.
Bisan 21 ka napatay ang nabalhag ukon mas manubo kon ikumparar sa nagligad nga tuig nga 68 ka mga napatay, apang masakit batyagon nga 21 ka kabuhi ang nauyang kag 21 ka panimalay ang nahul-an, ukon 21 ka pamilya ang nalisdan.
Matapna naton ang pagkauyang sang kabuhi kon temprano nga magpakonsulta kon may mga sintoma ukon patimaan nga ginabatyag ang mga biktima. Tudluan ang kabataan nga magpanugid kon may tuhay nga ginabatyag sa ila lawas kag dapat maid-id man kita sa pagtalupangod kon nagaluya ukon mamutikan nga may ginabatyag nga malain ang kabataan.
Madamo sang kabuhi ang nasapar pa kuntani kon temprano nga nahatagan sang atensyon kag gintalupangod gilayon. Apang, kon kaisa, ulihi na ang tanan. Yara gid sa ulihi ang paghinulsol.
Gani, sa sini nga pagbukas sang klase, kabay pa nga mag-aktibo ang ginikanan sa pagpangapin sa ila kabataan. Dapat nga talupangdon ini sang ginikanan bisan pa nga indi makaalarma ang sitwasyon sa karon tuhoy sa dengue.
Malutsan lang kita sang sini nga peligro kon maghuyang ang aton pagpanagang kag mangin kampante ang ginikanan sa kahimtangan sang ila kabataan.
Kabay nga ipadayon man sang mga buluthuan ang pagtinlo sa palibot sang mga hulot-klasehan agud matabog ang mga lamok kag indi magtuga sang peligro sa mga estudyante.
Indi na naton paghulaton nga magdamo ang kaso kag magkinaran-karan, sa subong pa lang dapat padayon nga mag-aligmat kag indi magkampate batok sa dengue. (bertladera@gmail.com/PN)
