NANGIN masaku naman ang tanan ilabi na nga halos ginakalipatan na naton ang dagway sang covid-19 kag pilit na naton nga ginakalimtan agud atubangon ang normal nga pagsinarayo sa karon nga panahon.
Tuman ka hulagan ang tanan. Pakadto-pakari na kag madamo ang masami nga nagalagaw. Madamo na sang establisemyento nga bukas kag nagatan-ay sang magkatuhay nga serbisyo kag produkto. Madamo sang mga pamatan-on ang nagakaganyat kag nagakabuyo. Nagaresulta ini sa kakulang sang kwarta nga igasto sa sini nga mga kapritso.
Lantawa ang mga balay-ilimnan sa tagsa ka magtakop ang semana, kadamuan mga pamatan-on ang yara naga-inom sang makahulubog nga ilimnon, may nagasaot, may nagakanta, gina-angkon nila ang higayon sang ila kahinurusgan agud nga maeksperyensyahan ang tanan nga ginatan-ay sang sini nga henerasyon.
Bangud sini, nangin agresibo ang kadamuan sa ila bangud man sa ganoy sang ila bisyo kag sulsol sang ila ka-edad ukon grupo. Madamo sa ila ang nagakahulog sa pil-as sang kalalat-an. May temprano nga nagabusong, may naga-untat sang ila pagtuon, kag may nagatalang sa banas nga ila gina-usoy, nagakaligdas sila sa dapat nga usuyon padulong sa ila masanag nga palaabuton. Sa isa ka lihok, narumpag ang ila handom, nangin maiwat ang paglab-ot agud mahatagan sang katumanan ang ila mg damgo.
Ginatalakay naton ang ini nga topiko tungod nakita naton kon ano ang hulag sang mga pamatan-on sa sini nga panahon. Ang ila ka-agresibo nagaresulta sa pagduging sang human immunodeficiency virus (HIV). Ang mga ahensya sang gobyerno kag non-government orgnization padayon nga nagapahanumdom nga mga maghalong sa pagpanamit agud nga indi maghinulsol sa matuga nga kapait sang risgo sa pagpakighilawas nga indi protektado.
Antes naton iplastar ang karon nga sitwasyon, balikan naton ang HIV cases sadtong tuig 2022 sa probinsya sang Iloilo kon sa diin 115 diri ang naglaton sa tunga sang lalaki kag lalaki.
Sugod sang 1986, ang Negros Occidental naka-record sang 1,176 ka HIV cases samtang ang Bacolod City may 924. Ang Iloilo province naka-record sang pinakadamo nga HIV cases nga yara sa 1,410, ginasundan sang Iloilo City nga may 1,211, ang Capiz may 559, ang Aklan may 455, ang Antique may 352 kag ang Guimaras may 120.
Ang probinsya sang Iloilo may average nga 24 ka reported cases kada bulan sang nagligad nga tuig, apang para sa tuig 2023, ang Iloilo naka-record na sang 29 ka mga kaso sa Enero lamang. Ang kabug-usan nga HIV cases sa Iloilo naglab-ot na sa 1,518 nga may 172 ka mga napatay sugod 1986 kag 96% sang total infected individuals ang ginatapuan sang mga lalaki.
Ang pinaka-apektado nga age group amo ang 25 tubtob 34-anyos nga may 738 ka mga kaso, ginasundan sang 15 tubtob 24-anyos nga may 481 ka mga kaso; 35 tubtob 49-anyos nga may 261 ka mga kaso; 50-anyos kag mas gulang pa nga may 34 ka mga kaso, kag 15-anyos kag mas bataon pa nga may 4 ka mga kaso.
Mas mahapos para sa sini nga mga pamatan-on nga mga lalaki ang maganyat sa pagpakighilawas sa ila kaangay nga lalaki bangud man sa grupo nga pag-inom-inom, kag bangud sa bulig sang moderno nga teknolohiya kaangay sang social media platform – Facebook, Twitter ukon X, Telegram, WhatsApp, Instagram, TikTok, Snapchat, WeChat, Viber, kag iban pa.
Ang mga pamatan-on ang nagatan-ay sang hingalit nga kalipay kabaylo sang inom ukon kwarta para may ibakal sang load ukon isustenir sa ila bisyo. Ang ila kahuyang ginapamentahaan sang mga masupog nga luyag magbiktima sa ila.
Iplastar naton ang 10 ka mga banwa sa probinsya sang Iloilo nga nagapangibabaw sa listahan sang mga may madamo nga HIV cases sa probinsya sang Iloilo suno sa Department of Health – Western Visayas Center for Health Development.
Sadtong Hunyo 2023, nagapanguna diri ang Oton nga may isa ka kaso, ginasundan sang Pavia nga may duha, Pototan nga may tatlo, Janiuay nga may isa, Cabatuan nga may isa, wala ang Miagao, Santa Barbara nga may isa, Dumangas nga may tatlo, wala ang Passi City kag Barotac Nuevo.
Sugod Enero tubtob Hunyo 2023, ang Oton may 15, ang Pavia may 9, ang Pototan may 9, ang Janiuay may 8, ang Cabatuan may duha, wala sa Miagao, ang Santa Barbara may lima, ang Dumangas may 8, ang Passi City may 2, kag ang Barotac Nuevo may duha.
Umpisa 1986 tubtob Hunyo 2023, ang Oton may 134, ang Pavia may 112, ang Pototan may 75, ang Janiuay may 63, ang Cabatuan may 60, ang Miagao may 58, ang Santa Barbara may 58, ang Dumangas may 56, ang Passi City may 56, kag ang Barotac Nuevo may 55.
Padayon ang paglaton kon padayon ang paglikom. Kinahanglan nga magbantay ang ginikanan sa hulag sang ila kabataan, hibaluon ang sahi sang iya mga grupo, ang iya mga bisyo nga kaupod sa inom-inom, kag kon sa diin siya nagakuha sang kwarta labaw sa ginahatag nga allowance para sa iya pag-eskwela.
Yara sa ginikanan ang katungdanan nga giyahan ang ila kabataan agud nga indi mabuyo sa delikado nga “sexual behavior”. (bertladera@gmail.com/PN)
