SANG sini lang nabahala ang mga manugbakal sang bugas sang amat-amat naman nagsaka ang bili sini sa merkado.
Natabo ini pagkatapos pila lang ka adlaw nga na-lift ang price cap sa bugas nga nagpanubo sang bili sang ordinaryo nga bugas sa PhP41 per kilo sang regular rice kag PhP45/k sang well-milled rice.
Nanotaran ini sang SINAG, nga isa ka daku nga asosayon sang mga grains sa pungsod. Nagagwa sa ila obserbasyon nga ang bili sang ordinaryo nga bugas sa pila ka merkado nagsaka na sa P47-P48/k.
Gintudlo sini ang kabangdanan sa pagtaas sang bili sang humay nga gintalana sang gobyerno sa P23/k halin sa sa P19/k. May balita gani nga nagasiling nga nagpataas man sang pagbakal ang mga traders sang humay sa P24/k.
***
Ang price cap ginpatuman sang gobyerno sang magbutyog na ang bili sang ordinaryo nga bugas pataas sa P50/k, nga ginkabalaka gid sang mga manugbakal, labi na gid ang may manubo sing kita sa ila palangitan-an.
Temporaryo lang ini nga hingyo sang gobyerno, sunu kay President Marcos, agud mapunggan ang sige pagsaka sang bili sang bugas sa indi na ma-tolerar sang mga pumuluyo, nga kadam-an sini yara sa sektor sang mga kubos.
Ginpatuman ang price cap sadtong Setyembre 5. Gin-lift lang ini sang Oktubre 3 sa pagpati sang gobyerno nga pwede na mapabilin sa ma-tolerar nga presyo ang bugas sa Hilway nga Merkado.
***
In general, sa aton Free Enterprise economy, sa aton luyag man nga mangabuhi sing Hilway, ang pagpalakat sa merkado ginagamhan sang natural nga Law of Supply and Demand (L of S&D).
Nagasiling ini nga: Kon manubo ang Supply sangsa Demand, ang huyog (tendency) sang presyo amo ang magsaka, kag kon mataas ini sangsa Demand maganubo naman ang presyo; kag kon manubo ang Demand sangsa Supply maganubo man ang presyo, kag kon mataas ang Demand sangsa Supply magasaka man ang presyo.
Apang, sa nasiling ta na sa nagligad, ang bili sang balaklon nga sandig sa dikta sang L of S&D maapektuhan man sang nagalakat nga bili sang iban pa nga produkto, lakip na sang nagatulod-botong nga mga hitabo diri sa pungsod kag sa luas.
May yara nga makabulig panubo sang bili sang bugas, katulad sang pagpanubo sang panukot sang salakyan sa karga nila nga bugas tungod sa daku man gawa nga pagnubo sang bili sang langis. Kag magataas ini kon magsaka man ang bili sang langis.
In other words,indi naton masiling nga ang pagtaas liwat sang bili sang bugas sa merkado matudlo ta lang sa pagtaas sang bili sang humay, kundi sa iban man nga rason.
Katulad, por ejemplo, sang indi lubos nga pagpatuman sang gobyerno sang pasalig sini nga buligan ang mga mangunguma sa ila galastuhon sa abono, pagpatigayon sang mga efficient nga mga makinarya, kag pagpatayon sang irigasyon sa ila kaumhan; kag sang indi mapatuman nga dugang nga bulig sa pagpasanyog sang ila produksyon agud makakita sing dugang halin sa dugang man nga produksyon.
May mahimo man ang aton rice millers, ang mga naga-transport sang bugas pakadto sa mga merkado, kag ang iban pa nga negosyante paagi sa madamo lang nga hingyo agud mapanubo ang ila gasto. Mahimo nila ini paagi sa creative kag maalamon nga pag-negosyo nga ma-expect naton sa Hilway kag Competitive nga atmospera sa aton Demokrasya.
***
Gapati man gani kita nga ang pagsaka sang bili sang ordinaryo nga bugas sa duha ka pesos kada kilo indi man seguro problema gid kon kita nga mga pumuluyo mag-ideya man kon paano magkinot sa paggamit sang aton ginakaon nga bugas. In fact, ang tama-tama lang nga pagsaka sang bili sang mga produkto makapasanyog pa gani sang negosyo kag sang ekonomiya, sa kabug-usan.
Agud lubos nga makabulig ang aton gobyerno, kinahanglan ta man seguro ibalik ang poder sang NFA sa pagbakal sang humay sa mga mangunguma sa bagay nga bili. Kag, paagi sini, makabaligya ini sang mas barato nga bugas para sa aton kubos nga mga pumuluyo sa mga NFA accredited retailers sa mga merkado.
Tungod sa sining mga rason, gapati kita nga indi na kinahanglan i-suspende pa ang natural nga huyog sang L of S&D kag ibalik ang price cap sa bugas, except kon sobra na gid man ang pagsaka sang bili sang bugas nga indi na mamedyosan sang aton mga pumuluyo./PN
