NAPUNO sang duag ang palibot, mga maanyag nga kasanag, kag balatyagon nga nagakalipay bangud sa madamo nga mga lalantawon nga nagadugang sa manami nga handurawon sa pagsaulog sang paskwa.
Bisan diin lang, may mga kahiwatan ang kada isa. Madamo sang Christmas party nga ginahiwat. Ginadugukan ang mga mall kag iban pa nga mga establisemyento-komersyal kon sa diin may mga diskwento ang mga ginabaligya. Nagapamakal para sa ila igaregalo.
Matuod, nagbalik na kita sa kinaandan nga gawi, sa panahon nga kinaandan naton nga ginahimo, ang sahi sang pagsaulog sang paskwa kag bag-ong tuig nga puno sang duga, kalipay, kag puno sang paglaum.
Sadto, bisan bulan pa lang sang Setyembre apang makabati na kita sang paglanog sang mga lupok. Madamo na sang nagabaligya kag nagabakal kag nagapinagusto na sa pagpalupok. Apang nagbag-o ang panahon, matapos nga nagkampanya kag nag-adbokasiya ang gobyerno kag ang mga may kabalaka sa ila isig-kapareho, naghagan-hagan ang pagpinalupok.
Bangud nga masami ginapaalinton ang kadamuon sang mga nasamaran kag halit nga matuga sang mga palupok kag pasirit, nagtuga ini sang katagam sa mga pumuluyo. Nagpangita man sang paagi ang mga lokal nga pamunuan agud nga masolusyunan ang sitwasyon.
Gindesignar na sa luwas nga lugar ang baligyaan sang palupok kag may mga pagdumili na nga magpalupok sa ugsaran ukon sa komunidad, magluwas lamang kon ini ang ginadumalahan sang lokal nga pamunuan.
Indi naton luyag nga masulit ang mga hitabu sadto nga madamo sang nagkawad-an sang puluy-an tuga sang sunog bangud sa halit sang mga palupok. Madamo sang nagaka-utdan sang kamo bangud sa halit sang palupok, may mga nagakabulag kag may mga kabataan nga nagakadisgrasya bangud sa halit sang mga palupok.
Kon aton balikdon ang sitwasyon sadtong nagligad nga tuig 2022 nga pagsug-alaw sang bag-ong tuig, nakabalhag sang 277 ka kaso may angot sa palupok ang Department of Health kutob sang Enero 4, 2023.
Kadamuan sang mga kasamaran ang tuga sang “kwitis” nga may 57 ka kaso, “boga” nga may 33, kag “5-star” nga may 22. Kapin sa 17 kaso ang tuga sang wala nahibaluan nga sahi sang mga palupok.
Kadamuan sang kasamaran yara sa kamot nga may 99 ka kaso, ginasundan sang mata nga may 78 ka kaso, ulo nga may 37 ka kaso, kag tiil nga may 35 ka kaso.
Sa sini nga 277 ka mga kahalitan, 136 diri ang aktwal nga nag-usar sang palupok. Ginreport man sang DOH nga 47 sa mga nahalitan ang lunsay mga hubog, kag 151 diri ang nagluntad sa mga dalan samtang 115 ka iban pa ang natabu sa puluy-an.
Pinakadamo nga kaso ang nabalhag sa National Capital Region (Metro Manila) nga may 132 ja mga kaso, ginasundan sang Western Visayas nga may 33 ka kaso, Ilocos Region nga may 25 ka kaso, kag Central Luzon nga may 23 ka kaso.
Bangud sa sini nga mga sitwasyon, gintalupangod sang Department of Interior and Local Government, paagi kay Secretary Benhur Abalos, nga hingyuon ang mga local government units (LGUs) nga magpasar sang mga ordinansa nga magadumili sa pag-usar sang palupok kag indibidwal nga pagpasundayag sang palupok sa ila mga lokalidad.
Mas maayo suno kay Abalos ang fireworks display nga ginadumalahan nga yara lang sa komon nga lugar kaangay sang espasyo sa atubang sang munisipyo kag iban pa nga nadesignar nga mga lugar.
Sa sini nga paagi, mahagan-hagan ang pagluntad sang mga aksidente kag indi mapulong nga mga insidente sa pagsaulog sang paskwa kag bag-ong tuig.
Kon wala sang may nagasindi ukon nagahaboy sang palupok sa dalan, malikawan nga madisgrasya ang mga motorista. May nagakakibot kag nagakadisgrasya. Kon kaisa, mismo ang mga ido sa dalan ang makibot kag hinali nga magdalagan kag magbalabag sa alagyan sang mga motorista nga nagaresulta sa disgrasya.
Kon ma-regulate ang pagpalupok kag yara lang sa isa ka lugar, malikawan ang pagtuhaw sang sunog.
Indi malipod nga nangin saksi na kita sang madamo nga hitabu sang nagliligad nga imbis mangin malipayon, nangin masubo ang paskwa kag bag-ong tuig bangud sa pagluntad sang disgrasya nga mahimo malikawan ukon mapunggan agud wala sang may mahalitan ukon malisdan.
Masakit lantawon nga nagbag-o lang ang tuig apang wala na sang tudlo, wala na sang kamot, wala na sang mata, kag ang masakit wala na sang kabuhi ang isa ka persona. Masakit man batyagon nga wala na sang puluy-an ang isa ka pamilya bangud sa pagtuhaw sang sunog.
May mahimo kita agud nga malikawan ang ini nga mga trahedya. May mahimo kita agud mapunggan ang ini nga mga kahalitan. Kinahanglan lang naton nga makamarasmas nga ang kalipayan sang okasyon wala nasandig sa palupok lamang kundi sa pagtililipon kaupod sa mga himata, sa mga abyan, kag sa bug-os nga komunidad. (bertladera@gmail.com/PN)
