NABUTANG na naman sa kontrobersya ang kahimtangan sang mga boarding house sa syudad sang Iloilo matapos nga nagluntad ang sunog sadtong Domingo, Pebrero 18, 2024 pasado alas 4:00 sang hapon sa Barangay San Nicolas, La Paz, Iloilo City.
Nag-agaw ini sang atensyon sa pumuluyo kag sa pamunuan sang syudad sang Iloilo bangud sa napatay nga duha ka persona sa nagluntad nga sunog.
Liwat nga gina-ukay ang mga permiso kon may pahanugot ang boarding house, kon kumpleto sa gina-require sang ordinansa kaangay sang fire exit. Ginapasuni nga wala nakagwa sa fire exit ang mga biktima kag ang isa diri nga babaye nga call center agent ang nabatian man nga nagapangayo sang tabang samtang ginalamon sang kalayo ang ila ginapuy-an.
Samtan naga-ibwal ang kalayo, nag-amat amat man panas sa palamtin-an ang iya tingog nga nagapakitluoy nga siya ang buligan agud nga malampuwas kag makasalbar sa nagaluntad nga sunog.
Indi na ini bag-o sa aton tungod madamo na sang insidente nga nagluntad kaangay sini sadto. Pila ka mga boarding house na ang ginlamon sang kalayo kag madamo na sang luha kag propyedad ang nauyang gikan sa mga biktima.
Pila pa ayhan ka mga guya nga nagakasubo, nagapisngu, kag naga-ilig ang luha sa ila guya ang aton dapat makita antes kita makabugtaw sa ginahimo nga pagpabaya?
Kuntani, indi lang paghimuon ang pag-inspeksyon sang Boarding House Commission sang syudad kon may yara na sang nagluntad nga insidente. Indi lang dapat ini nga paghimuon kon gina-require sila nga magsumiter sang report ukon sa tagsa ka mangayo sila sang badyet para sa ila nga opisina. Ginahimo lang ang report kon kon kinahanglan nga kumbinsihon ang konseho nga badyetan sila, ginapakita nila nga nagatrabaho sila kag indi dapat pagdalukan sang pondo ang ila opisina.
Makapila na ka beses nga naglahog ang kapalaran. Pila na ka sunog ang natabu. Kadamuan sang mga boarding houses, ilabi na sa palibot sang mga unibersidad ukon mall, ang wala sang permiso kag wala nagatuman sa dapat nga tumanon para sa safety sang ila mga boarders.
Dapat nagahiwat sila sang surprise inspection kag dapat mga updon ang mga barangay officials agud nga kon may madakpan nga nagalapas sa ordinansa nga wala sang permiso, penahan ukon hatagan sang sanksyon suno sa ordinansa.
Nasobrahan ang mga tag-iya sang mga boarding house sa pagpangginansya nga wala na nagalantaw kon wala nagatuman sila sa mga patakaran kag kon wala safe ang ila boarders.
Pila pa ayhan ka kabuhi ang mautas antes managang ang barangay officials kag city officials agud nga malikaw ang pagluntad sang sunog kag pagkapatay sang mga inosente nga mga estudyante nga residente sang probinsya sang Iloilo.
Mas epektibo ang pagtsekyar kon nagatuman sa pagsulundan ukon ordinansa kaysa sa maghatag sang danyos sa nauyang nga kabuhi.
Bisan anhon pa inspeksyon kag pahog sa mga tag-iya sang boarding house nga penahan ukon multahan, indi na mabalik pa ang kabuhi nga nauyang.
Sa datus sang Iloilo City Government, naka-inspeksyon sila sang kabug-usan nga 1,418 ka boarding houses, apartments, kag dorms sa palibot sang syudad umpisa Pebrero 1 tubtob Mayo 31, 2023.
Indi pa naton mapat-ud kon may iban sini nga wala nagatuad sang matuod apang naga-operate bilang boarding house. May yara sang likom ang ila operasyon kag ginapasuni lang nga ila mga himata ang nagapuyo sa ila balay.
Base sa sina nga datus, may 357 ka boarding houses sa La Paz, may 287 sa Mandurriao, may 283 sa Jaro, may 183 sa City Proper, may 113 sa Arevalo, may 100 sa Lapuz, kag 95 sa Molo nga napaidalom sa inspeksyon.
Sa sini nga kadamuon, 782 lang ang may business permit kag 632 diri ang wala sang business permit kag nagpasuni nga ginaproseso pa nila agud makatuman.
Kahibalo naman kita nga ang mayor nga katuyuan sang Boarding House Commission amo nga ipasiguro ang safety sang mga boarders, kag ila ginapahanumdom ang pag-renew sang ila mga permit kada tuig.
Ang mga requirement agud nga makakuha sang permit amo ang resibo sang Real Property Tax (RPT) payment kon ang lugar pribado nga ginapanag-iyahan; Barangay Clearance, Lease Contract; kag ang Certificate of Occupancy gina-require kag dapat iproseso sa Office of the Building Official (OBO) para sa mga dalagku nga istruktura.
Hatagan lang sang BHC certificate ang tag-iya kon makakwa na sang Fire Safety Inspection Certificate gikan sa BFP, Sanitary Permit to Operate gikan sa CHO, kag ang Business Permit gikan sa BPLO.
Ang pagpabaya sang tag-iya sang boarding house kag ang kahalog sang Boarding House Commission amo ang nagadabok sa higayon nga liwat nga magaluntad ang kaangay nga hitabu sa palaabuton.
Kabay pa nga mas mapag-on, mas istrikto, kag mas may katumanan ang pagpatuman sang mga pagsulundan tuhoy sap ag-operate sang boarding house agud nga malikawan nga may kabuhi pa nga mauyang. (bertladera@gmail.com/PN)
