NAGATAGITI ang init sa kada adlaw sa sulod na sang halos duha ka semana. Malawig naman ang tion nga wala sang klase bangud sa deklarasyon sang gobyerno lokal tuga sang heat index forecast gikan sa Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration ukon PAGASA.
Kon lantawon, indi man siguro maglayo ang init sadtong 1980’s kon ikumparar subong apang mas nangin sensationalize lang ang init bangud may mga salandigan nga talaksan nga mas nagapabakod sa pagtuga sang kahangawa sa panimuot sang mga tawo.
Ang kinatuhay lamang karon bangud nga may moderno nga kagamitan nga nagasugid sa takus sang init gani nga mas mapatihan kag mas may sandigan sa paghimo sang polisa ukon deklarasyon para sa pagahimuon sang pumuluyo.
Sa iban nga lugar nga wala sang gamit nga makasugid sang heat index, daw malinong man sila kag wala man tinimok-timok. Posible kaangay man nga init ang ila mabatyagan apang indi lubos nga nakaapekto sa ila bangud nga mas madamo sang tanum sa ila palibot.
Nakasandad ako sa isa ka research article nga may tigulo “The effect of urbanization on temperature indices in the Philippines” nga una nga nabalhag sadtong June 27, 2021 nga ginsulat nanday John A. Manalo, Jun Matsumoto, Hiroshi G. Takahashi, Marcelino Q. Villafuerte II, Lyndon Mark P. Olaguera, Guoyu Ren, kag Thelma A. Cinco, gintun-an nila ang epekto sang urbanisasyon sa surface air temperature (SAT) ukon ang pagtumod kon ano ka init ang hangin malapit sa ibabaw sang kalibutan nga ginatakus sa duha ka metros gikan sa duta ukon sa ibabaw sang dagat, umpisa sadtong 1951 tubtob 2018 sa Pilipinas.
Nakita ang tuman ka signipikante nga kinatuhay sa SAT trends sa tunga sang urban kag rural meteorological stations nga nagatakus sa extreme temperature indices. Nagapatimaan ini nga ang epekto sang urbanisasyon tuman ka signipikante.
Ang rapid population growth kag urbanization sa mga mega cities, ilabi na sa Pilipinas, ang nag-agaw sa atensyon sa komunidad sang mga siyentipiko nga tun-an ang impact sang urbanisasyon sa magkatuhay nga spatio-temporal scales (Griffiths et al., 2005; Marcotullio et al., 2014).
Ang tingob nga epekto sang urbanisasyon kag cimate change labi nga makaapekto sa future trends sa surface air temperature (SAT) sa urban areas kag magapalala sa impacts sang health-related hazards (IPCC, 2014, 2018).
Gani, ang mas maayo nga paghangop sa impacts sang urbanisasyon sa SAT kinahanglan para sa pag-imprubar sang adaptation strategies sa palaabuton nga klima.
Nalakip man sa pagtuon ang ginatawag nga Urban Heat Island (UHI) effect ukon ang naobserbahan nga pag-init sa urban areas may kaantanan sa iya palibot nga rural areas.
Ginakabig ini nga isa sa prominent impacts sang urbanisasyon kag gina-angot sa land-use changes, increased retention sang solar heat sang pila ka building materials nga may low albedo kag high heat capacities lakip ang increased anthropogenic heat emissions (ukon ang transportation, industry, kag init gikan sa pag-usar sang air conditioning units).
Kon lantawon naton ang ginatuad sang sini nga pagtuon, indi lang kita makabasol sa climate change tungod may iban nga lugar nga yari lang sa palibot naton ang indi man apektado sang tuman ka taas nga heat index, bangud nga mas madamo sila sang proteksyon batok sa init ukon mas dagaya ang tanum sa ila palibot.
Kita diri sa syudad sang Iloilo ang naga-agwanta sang init bangud madamo ang matag-as nga building, kadamuan kongkreta ang dalan kag mga ugsaran nga mas nagapainit sa palibot, ginakulang kita sang tubig bangud kon mag-ulan halos tanan nga tubig nagabuslog sa drainage diretso sa dagat, wala sang may nagapanalupsop sa duta bangud kadamuan kongreta na.
Kadamuan sang matag-as nga building kag iban pa nga estyablisemyento komersyal naga-usar sang aircon, ang mainit nga hangin nga ginabuga sang aircon nagadugang sa init sang hangin sa palibot kag mas nagapapa-ang sa aton pamatyag.
Bangud sini, apektado ang pagtuon sang mga estudyante. Kag mas nagakabuyo sila sa gadget nga naga-uyang sa ila panahon.
Indi solusyon ang pag-ili-ili sa mga estudyante. Bulahan ang mga nauna nga henerasyon nga mas mapag-on sa pagbatu sa kaangay nga init sang panahon, nga wala nagakalingkang sa init man ukon ulan.
Ang solusyon yara sa pagpapag-on sa aton pagdumala kon paano naton mabalanse ang pagtin-ad kag ang pag-amlig sa aton palibot.
Dapat may mga puno sang kahoy sa palibot, sa mga plaza, sa mga parke, kag dapat may bakante nga espasyo nga puno sang tanum sa luyo sang nagatipon nga matag-as nga building.
Indi kita magpaganoy sa konsepto sang progreso nga lunsay matag-as lang nga building ang makita, mas progresibo ang isa ka lugar nga nagabalanse sa iya palibot, kon paano ginahatagan sang balor ang mga tanum kag puno sang kahoy, kon paano ini ginaupod sa mga plano sang moderno nga istruktura.
Nagabalik kita sa pang-ino-ino nga mas mabudnaw mag-istar sa payag sa uma, kaysa sa kongkreta nga balay sa subdivision.
Mas manami ang huyop sang hangin sa idalom sang puno sang mangga kaysa sa hangin gikan sa aircon.
Ngaa nagapaliwa-liwa kamo sa uma kon wala sang klase ukon trabaho? Tungod nga mas makahilidlaw ang natural nga palibot kag mas mabugnaw nga huyop sang hangin.
Indi malain ang magtin-ad, balikdon kag amligan lang naton ang palibot. (bertladera@gmail.com/PN)
