SINING ulihi lang nag-sumite ang Comelec sa Kongreso sang isa ka 963-page draft nga naga-proponer sang pag-“overhaul” sang 39-year-old nga Batas Pambansa Blg. 881, ukon ang Omnibus Election Code. Ginpasar ini sang panahon pa ni anay Presidente Ferdinand Marcos Sr.
“Iban na ang panahon karon,” siling ni Comelec Chairman George Erwin Garcia sa isa ka interview sa isa ka national daily, “Madamo na nga mga election offenses sa karon nga indi maaktuhan sang Comelec tungod wala sang ‘enabling law’ nga gapatuman sini.”
Tungod sini, siling pa niya, kinahanglan pa sang Comelec balikan ang “old” Supreme Court decisions nga pwede pa ma-aplicar sa ining mga kaso.
Gin-ejemplo gani niya ang parti sa vote-buying nga mga kaso. Sunu sa iya, pwede na ini mahimo electronically; pwede na karon ibaligya sang botante ang iya boto paagi sa digital applications gamit ang GCash kag PayMaya, nga ang paglagas sining election offenses wala sa kaundan sang naga-existir nga kasuguan.
“Indi man kita makamato-mato sa pagkilala sini bilang krimen tungod gani kay wala kita mabasehan nga kasuguan nga naga-existir,” dugang nga paathag niya.
***
Tubtub sa karon indi man gani ang vote-buying ma-trace paagi sa pag-deposit sini sa bank account sang botante, tungod sa bank secrecy law.
Nahibal-an naton ini sa pila naton ka mga utod sa media nga ginpadalhan sini (PhP4,000 kada ulo) sang isa ka presidential candidate sadto, nga ginbaton man nila bilang kabayaran, sunu sa ila, kay pag-corrupt ini sa ila kag ginboto ang luyag gid nila botohon. Mirisi nyo!
Ang vote-selling, ukon ang paghaylo sa partido ukon kandidato paagi sa kwarta ukon paghatag in kind agud sang ulihi mabalusan ini nila paagi sa kon ano man nga pabor kon yara na sila sa pwesto, mahapos man mahimo ini sa madamo nga paagi nga indi sila mabangdan.
Of course, indi man masiling nga vote-selling kon ang ginahatag mo amot lang bilang campaign donation sa imo kandidato. Labi na gid kon piso-piso man lang sang mga supporter.
May problema ugaling kon daku gid ang imo campaign donation nga daw ginabakal mo na ang kalag sang kandidato. Tungod sina, sa United States, por ejemplo, may limite ang mahatag nga campaign donation, nga yara man sa aton kasuguan. Amo gani nga kinahanglan makilala gid ang donor, labi na gid kon daku gid ang donasyon.
***
Lakip sa luyag ipa-amend sang Comelec sa Omnibus Election Code (OEC) ang partylist law, filing sang CoC (Certificate of Candidacy), kag ang angot sang substitution sang kandidato.
Indi gid maathag ang lenggwahe sang aton Konstitusyon parti sa partylist kon ngaa nakalab-ut ini sa Korte Suprema. Sa ruling sini sadtong Abril 5, 2013, ginpat-ud sini nga “…the party list is not only for the marginalized sector…” Nagbalewala ini sang argumento sang Comelec sa iya pag-disqualify sang 54 ka partylist groups sa eleksyon sang Mayo 13 sadtong natungdan nga eleksyon.
***
Indeed, dapat athagon gid ang partylist law agud mapaseguro nga may kaugalingon nga pamensaron ang mga partylist representatives. Indi kay gapadikta sa kongresista sa ila distrito tungod tinawo kag bajo mando man sila ni kongresista.
Ka-ulugot man ang substitution sang mga kandidato. Gatugyan lang sini sa political power play ang pagbaylo-baylo sang kandidato, katulad sa kaso ni anay Presidente Duterte nga sang malapit na ang eleksyon nagbulos ugaling sa isa ka idu-idu nga kandidato.
Amo-amo man ang nagakatabo sa pag-file sang Certificate of Candidacy.
Gani, dapat na gid man ma-amendar ang gurang na nga Omnibus Election Code. Of course, indi pa seguro, kon maaprubahan, nga mapatuman ini sa eleksyon sa 2025.
***
Ano bala ka seryoso ang vote-buying sang boto sa aton eleksyon sa Filipinas?
Kon patihan ang isa ka survey, diri sa pungsod mga 30% sang mga respondents ang nagsiling nga wala sila nakabaton sing kwarta ukon kasubong nga mga “pang-intu” agud botohon ang kandidato.
In other words, karaku (70%) gid seguro ang natanyagan sang paumpaw sang mga kandidato. Ang problema pa kay mabaskug sa Filipino ang “utang nga kabalaslan” kag pwede sundon gid nila ang ‘sugo” sa ila kon sin-o ang botohon.
Sa bahin sang kontra partido daku ini nga problema. May switch-voting man matuod, ukon ang pagbaylo sang luyag botohon. Kinahanglan gid nila makumbinsi sing husto ang mga botante sa ila tindug agud mahaylo gid ang botante sa pag-switch voting. Daku man ang rolyo diri sang kwarta nga maamot sang ila dalagku nga mga supporter.
Let’s face it, matabo lang ining wala kwartahanay nga eleksyon kon makapamensar gid man ang mga bumuloto sa pagboto sandig lang sa mga economic kag social issues. Nga sa pagka-imposible matabo sa aton panahon sang tig-gulutom!/PN
