BY ROBERTO ‘BERT’ LADERA
NAGAKABALAKA ang Department of Health sa kahimtangan sang mga kabataan sa karon nga henerasyon tungod nga indi na sila pareho sa nauna nga henerasyon nga mas mapagsik kag manami ang estado sang ila ikaayong-lawas.
Kon imo obserbahan ang mga estudyante sa elementarya kag sa hayskol, makita mo ang kinatuhay kag makapaminsar ka nga mas maayo ang estado sang ikaayong-lawas sang imo henerasyon kag sa karon nga henerasyon nga imo ginatamdan.
Matuod, gagmay ang mga kabataan kag manubo ang iban sa ila. May mga dalagku man, apang tuman ka tambok kag halos ginahingal kon magdalagan.
Sa sini nga sitwasyon, ginpabutyag sang DOH nga kapin sa tres milyunes ka mga bata ang makabig nga gipos bangud sa malnutrisyon.
Sa akon paglantaw, posible bangud sa bangud sa kapigaduhon ukon wala nagakaon sang masustansya nga pagkaon kaangay sang utan kag prutas. May mga pamilya nga makasarang magbakal sang pagkaon apang masami nga nagabakal sa fast food outlets nga mantikaon kag kulang sa nutrisyon.
Nagapahapos ang iban nga ginilkanan, wala nagaluto sang masustansiya nga pagkaon kag ginasandig ang ila mangin sud-an sa mga luto na nga mabakal sa ila palibot.
Samtang, kapin sa tatlo ka milyon man ang obese ukon tuman ka tambok bangud man sala nga paagi sa pagkaon.
Posible nga masami naga-inom sang softdrinks, nagakaon sang burger ukon French fries, kag mga mantikaon nga pagkaon ang ini nga mga bata kag wala masyado sang paghulag ukon nagapungko lamang kag nagahampang sa ila gadget.
Sa subong, samtang nagabasa ka sini makapaminsar ka kon ano ang sitwasyon sang imo kabataan ukon kahinablusan. Dapat nga may kabalaka ka kag makatugda ka kon ano ang angay nga himuon agud matadlong ang ila sala nga hilikuton nga nagapalala sa estado sang ila ikaayong-lawas.
Suno kay Health Secretary Ted Herbosa nga base sa datus, tatlo sa pulo ka mga bata ang gipos ukon 26.7%, samtang 30% naman ang obese ukon sobra ka tambok.
Ang mga matambok nga bata problema sa mga middle class kag upper middle class kag kulang sa exercise bangud mas nakatutok sila sa ila gadgets nga ang epekto sa ulihi na mabatyagan kaangay sang temprano nga pagtaliwan.
Kon pirme lang nagapungko kag nagahimutad sa ila gadget, apektado ang sirkulasyon sang ila dugo kag ang nagaresulta ini sa pag-develop sang mga balatian. Ginaparesan pa nila sa pag-inom sang mga matam-is nga ilimnon ukon kargad sa kalamay kaangay sang softdrinks, iced coffee, kag iban pa nga bantog nga ilimnon sa subong nga panahon.
Suno sa DOH, ang mga bata nga obese may mataas nga cholesterol, mataas ang carbohydrates, mahilig magkaon sang unli rice kag mahilig sa mga matam-is nga nagaresulta sa hypertension kag diabetes.
Bangud sa sini nga kabalaka, magapakig-angot ang DOH sa Department of Education agud tudluan ang mga tambok nga bata kon ano ang husto nga nutrisyon kag kaimportante sang ehersisyo.
Para naman sa mga bata nga gipos, dapat sa tagu-angkan pa lang sang ilo ginatutukan na kag mahatagan na ang husto nga neonatal care agud mangin mapagsik ang mga lapsag kon ibun-ag na.
Sa aton kasakuon, masami nga ginakapoy na sa pagluto ang ginikanan kag naga-order na lang sang pagkaon ukon nagakadto sa mga restaurant ukon fast food outlets kag mag-order. Wala man problema kon indi sige-sige ukon pirme ang pag-order sang pagkaon. Dapat dumdumon naton nga sa isa ka semana dapat dominante ang pagkaon nga may nutrisyon kag balanse para sa ikaayong-lawas.
Tudluan gid ang kabataan sa pagkaon sang prutas kag utan. Tudluan man sila kon paano magluto sang manamit kag masustansya.
Ang aton ginakaon amo ang nagahurma sa aton kag magasaad kon ano ang aton mangin palaabuton. Ang kadamuan sang mga balatian nagagikan sa kon ano ang aton ginahungit sa aton baba.
Indi naton luyag nga mahuyang, balatianon, kag tapok ang nagasunod nga henerasyon. Yara sa aton mga kamot ang gahum sa pagtadlong sa ila hilikuton kag sitwasyon agud nga indi sila mangin makaluluoy kag mangin balatianon sa palaabuton.
Dapat tun-an na naton kon paano makontrol ang pag-usar nila sang gadget kag ganyaton sila nga magpabalhas ukon mag-ehersisyo. Imbis nga magpinungko kag maghampang sa cellphone, hagara nga maglakat-lakat ukon mag-jogging.
Bisita kamo sa mga garden ukon agri-farm agud mangin pamilyar ang bata sa mga utan kag prutas kag mahangpan niya ang benepisyo nga makuha diri sang iya lawas.
Indi naton pagtugtan nga ang aton kasakuon mangin mitsa agud ang bata mangin balatianon. Importante ang paggiya sa ila kag ang paghatag sang atensyon agud nga may yara sila sang direksyon nga pagasundon.
Kon hatagan naton sang kabalaka ang mga kabataan subong, wala kita sang kabalak-an sa palaabuton. Ang aton himuon subong magahurma sa sitwasyon sang nagasunod nga henerasyon. (bertladera@gmail.com/PN)
