NABATYAGAN na sang pumuluyo sang syudad sang Iloilo ang kabug-at sang balayran sa buhis nga ila gina-abaga, ilabi na ang real property tax.
Amat-amat kita nga ginadugmok sang kamahal sang mga balaklon kag kabug-at sang aton mga balayran nga katungdanan naton nga bayaran.
Sadtong Disyembre 2024, nagdasig ang inflation sa syudad sang Iloilo nga yara sa 5.4% kag ini ang ikaduha sa pinakamataas sa bug-os nga pungsod. Sadtong Nobyembre 2024, ang inflation rate yara sa 3.5%. Diri makita ang tuman ka daku nga diperensya.
Nagsaka ang inflation tungod sa nagmahal nga kagastuhanan sa pabalay kag pagkaon. Nagmahal na ang arkila sang mga boarding houses, nagmahal man ang bili sang ginabaligya nga mga balay kag condominium. Nagmahal ang balayran sa tubig, sa gatong, kag iban pa.
Magluwas pa sina, naga-abaga man kita sang pagsaka sa balayran ang real property tax.
Tuman ka bug-at bisan pa may 40 posyento nga diskwento nga ginhatag ang gobyerno lokal lamang nga mahagan-hagan ang epekto sang sini nga balayran. Indi komporme ang mga pumuluyo bangud sa tuman ka daku kag tuman ka bug-at para sa ila.
Kon aturgar nila kuntani sadto pa, agud amat-amat ang pagsaka kag indi gulpyada, kuntani indi halos mapun-uran ang pumuluyo sa sini nga balayra.
Matuod nga bisan ang Commission on Audit (COA) sa iya 2023 report nagsiling nga dapat gina-update sang syudad ang iya schedule of fair market values (SFMV).
Nakita sang COA nga napaslawan ang syudad nga i-update ini sa nakalipas nga 17 ka tuig.
Ang Section 212 sang Local Government Code (LGC) of the Philippines, Republic Act (RA) 7160, napatuhoy sa preparasyon sang Schedule of Market Values (SMV). Ang SMV amo ang basehan para sa general revision sang real property assessments kada tatlo ka tuig.
Ang Section 219 sang Republic Act (RA) 7160, ukon ang Local Government Code of 1991, naga-require sa local government assessors nga rebisahon ang real property assessments sa natalana nga panahon.
Gin-aku sang syudad nga ang ini nga kapaltahan nakalapas a Section 219 sang Local Government Code.
Wala sang kwestyon, kinahanglan nga magpasaka sang buhis suno sa gintalana ang kasuguan.
Obligasyon sang tanan nga may propyedad, sang tanan nga may balay nga magbayad sang real property tax.
Apang, kon wala ini ginpatumbayaan kag sadto pa gina-update ang balayran sa sini nga buhis, kuntani indi tuman ka daku, gulpiyada kag mabug-at para sa pumuluyo.
Ang epekto sini abagahon man ang mga ordinaryo kag pigado nga pumuluyo. Ang buhis nga bayaran sang property owners, ilabi na sang mga commercial establishments, ila nga ipasa sa mga konsumidor, sa mga mamumugon.
Magasaka ang renta sa mall, magamahal ang produkto, kag basi indi na matukos nga baklon sang mga pigado.
Ang pagpatumbaya sa katungdanan nagaresulta sa pagtus-on sang mga nasakupan. Indi ini angay kag nagakabagay.
Nahadlok kamo nga makalapas sa kasuguan apang ngaa inyo ginpatumbayaan? Ngaa wala kamo nag-akto suno sa pagkinahanglan sang panahon?
Karon, pilit ninyo nga ipalukdo sa tawo ang bug-at sang responsibilidad nga wala ninyo gintuman?
Ngaa tawo ang magalukdo sa pagpabaya ninyo?
Indi naton luyag madangtan ang kahimtangan sang mga nauna nga mga nagtin-ad nga mga syudad nga nagapinalumba ang tindog sang matag-as nga edipisyo, tuman ka modern, ginadugukan sang mga turista, apang ang mga residente nga pigado yara sa panghigaron, ginawahig sang sirkumstansya kag ginadalukan sang higayon nga makaambit sa sabor sang modernisasyon kag pagtin-ad.
Kabay pa nga indi mag-abot ang panahon nga ang makasarang na lang magpuyo sa syudad sang Iloilo amo mga may kwarta nga makasarang magbayad sa propyedad kag ang mga residente didto itapok sa dolunan sang syudad kag sang kaiping nga mga banwa.
Dapat naton tun-an ang leksyon sang nakalipas, gikan sa iban nga mga lugar, kag lantawon kon ano ang aton mangin direksyon kag palaabuton.
Indi kita magpabuyo sa pagdumala nga nagakalipat kita sa pag-ulikid sa interes sang mas madamo nga pumuluyo. Dapat naton nga tipigan kag kabalak-an ang pumuluyo. Pamatian naton ang ila mga hibubun-ot.
Mag-ambit kamo sa konsekwensya sang inyo pagpabaya. Indi ninyo pagtuguti nga ang mga residente sang syudad kag mga negosyante lang ang makadimdimsa kapait sang inyo kapaslawan nga i-update ang schedule of fair market values (SFMV).
Tipigan ninyo ang kwarta sang syudad. Amligan ang kaban. Agud nga makakinot kita kag may magamit para sa mga kinahanglanon nga serbisyo, programa, proyekto kag aktibidades para sa pumuluyo.
Kabay nga mangin responsable kamo sa inyo katungdanan. Likawan ang magpatumbaya sa inyo obligasyon agud ang pumuluyo indi magmaldisyon. (bertladera@gmail.com/PN)
