ANG aton abyan nga si Pedro natingala kon ngaa ginakabalak-an gid sang isa ka ekonomista diri sa pungsod ang pagpataas sining ulihi sang interest rate sang pagpahulam (lending) sang US banks.
“Ti, ano kon magtaas ang interest rate sa pagpahulam sang US banks? Ano labut ta dira?” pamangkot niya.
Luyag ta ipaathag ini kay Pedro sandig sa aton natapos nga kurso sa komersyo (major in Banking & Finance).
Sa una, luyag ta talupangdon nga katulad sang aton Bangko Sentral ng Pilipinas, obligasyon sang US Federal Bank ang mag-regulate sang monetary system sang United States (US).
Partikular nga obligasyon sini ang pag-supervise sang US financial institutions kag ang pag-“stabilize” mismo sang US dollar.
Ang pag-“stabilize” sang balor sang USD sa “acceptable level” indi lang importante sa US kundi sa iban man nga mga pungsod, tungod ginakilala ini bilang international money, kag kon “stabilized” ini masulhay man ang panghulag sang tanan sa international trade kag sa ila currency transactions.
But then, nagakatabo kon kis-a ang “serious market disruptions” nga gakinahanglan sang “aggressive” nga aksyon, katulad sang himuon sa malawakan kag mataas nga inflation kag kapigaduhon sa pangabuhi nga nagakatabo subong. Dala ini sa karon sang pandemya kag gyera sa tunga sang Rusya kag Ukraine nga nagbutang sa peligro ang pag-angkat sang langis (oil) sang madamo nga mga pungsod.
***
Sa pamangkot ni Pedro kon ano ang labut ta sa pagtaas sang US interest rate, ang rason dira amo nga ang USD ginakilala gani nga international money, pagkatapos ginbayaan sini ang gold-controlled standard sadtong 1970 kag nagsaylo sa US dollar standard. Gani kon ano ang balor sang USD sa subong dira man nagasunod ang iban nga currency.
Matandaan ko pa nga ang balor sadto sang Philippine peso, sa idalom sang gold-controlled standard nga naga-fix sang currency exchange rate, amo ang PHP2 batok sa isa ka USD.
Sugod sadto (1970) nangin “floating” na ang exchange rate sang mga currency sang mga pungsod base sa balor sang USD, nga ginabuligan ma-“stabilize” man sang International Monetary Fund (IMF), kag pati na sang iban nga mga pungsod nga may dalagko nga “stake” sa international trade.
Sa bahin sang kada pungsod, ang pagpa-“stabilize” sang ila currency masami ginasalig lang sandig sa ila export (pagbaligya) kag import (pagbakal) sang ila mga produkto kag services, sa monetary transaction (buy and sale of currency) sa tunga nila, kag sa “stability” mismo sang USD.
Partikular sa export kag import sang pungsod, kon mataas ang demand sa iya produkto kag services (export), therefore, mataas man ang demand sa iya currency, kag ang balor sini magasaka man. Kon mas mataas ang import sa export, maganubo man ang demand sa currency sini, kag maganubo man ang balor sini.
Of course, lain man ang isyu sang trade deficit, ukon ang pagtaas sang importasyon sangsa exportasyon, kon “economic growth” ang pagahambalan.
Kon kis-a, ang trade deficit naga-attract sang “investment” sa pungsod nga makapauswag sang paglago sang ekonomiya sini. Ining “investment” magasulod sa pungsod agud pun-an ang kakulang sang ikasarang sini sa pag-producir sang mga produkto nga gina-import sini.
***
Ang pagpataas sang interest rate sa pagpahulam sang mga US banks natabo sang indi na mapunggan ang inflation (mga 16% na) sa bili sang mga produkto kag services sa US.
Ginhimo ini sang US Federal Bank agud mapunggan ang mabaskug nga pag-ilig sang kwarta sa US economy. Makapabudlay ini, sa hangop naton, sang mga aktibidad sa production kag komersyo nga maka-apekto man sa palangitan-an sang mga workers.
In effect, tungod sa kakulangan sang naga-sirkular nga kwarta, ma-obligar ang mga producer kag ang mga nagabaligya sa pagpanubo sang bili sang ila gina-produce kag ginabaligya. Maayo na lang ang makabawi man lang sangsa mamierde gid, hambalon pa!
Tungod sini, magataas ang “purchasing power” sang mga konsumidor, kag subong man ang balor sang USD.
Sa karon, daku ang pagtaas sang balor sang USD nga nagpanubo man sing daku sang balor sang peso.
P51.02 pa ang balor sang peso sadtong Peb. 3, 2022. Nagnubo na ini sa P57.471 sadtong Sep. 6, 2022.
Tungod sini, magadugang ang balayran (in peso) naton sa gina-angkat naton nga langis kag iban pa nga importante nga importasyon.
Magadugang man ang balayran (in peso) naton sa aton utang sa luas (external debt), nga sa karon nagalab-ut sa $69.8 Billion, as of January 2022./PN
