MADUGAY na gid man nga binulan sa siyudad sang Iloilo ang pagpanabad sang madamo nga langaw sa aton panimalay, sa mga ginabaligya sa bukas nga kalan-an, kag sa bisan diin lang gani nga masami sayuhan nila agud magpanginaon kag mangitlog.
Ang mas nagapaniguro nga malikawan sila (lakip ang lamok), ma-obligar gani nga butangan screen ang ila mga pwertahan kag mga bintana, kag mang-spray sang harmless nga mga insecticide.
Nangin-oso man gani sang kadam-an ang paggamit sang pandikit-langaw nga flypaper, panghampas nga fly swat, pati na ang pagpanampa sa hangin sa diin nagapanabad ini sila sa palibut agud matuman ang ila “maitum nga handom” nga magsalo sa imo ginakaon ukon gina-inom.
Maitum nga handom tungod indi lang sila masalo sa imo ginakaon ukon gina-inom kundi dalhan ka pa nila sang balatian, katulad sang diarrhea, cholera kag dysentery.
Kon matabo, basi daw naigo ka sang food poisoning nga naghalit sa sobra 250 ka bisita ni anay First Lady Imelda Marcos sa tion sang iya 90 ka tuig nga adlawan sang nagligad lang nga adlaw, nga pwede ikamatay mo sing mas temprano pa kon mamung-an ka.
***
Sa diin bala makita sa aton palibut ining mga langaw – house fly, fruit fly, drain fly kag iban pa – nga ang pila sini mga cluster fly pa nga daw batalyon nga mga hangaway kon magsalakay sa aton?
Sa masami, makita naton ining mga langaw nga nagapanginaon ukon nagapangitlog sa mga basurahan, higko sang mga sapat kag sang tawo, dunot nga mga prutas, mga nagakadunot nga kaundan sang sapat, higko sa tarog nga ginaulaan sang mahigko nga tubig, naula nga soda kag alcohol, pagkaon kag ilimnon nga matam-is (sugary), mahigko nga kalan-an, kag iban pa.
Ini nga mga kabangdanan nahibal-an na sang halos tanan sa aton, gani nakahibalo na kita kon ano ang himuon kontra sa sining mga langaw.
Sa masarangan ta lang, of course. Ginabuligan man kita gani sang gobyerno kon ano ang himuon kag ginapaamdaman batok sa perhwisyo sang langaw nga makapalain sa aton ikaayong lawas.
Ang isa sining indi pa naton nahibal-an amo nga ginalangaw man gali ang bugas – inang ginabakal naton bala nga tilig-angon.
In fact, nakibut kita sadtong Hulyo 3 sang magbakal kita sang bugas sa Mandurriao Public Market. Wala pa gid kita nakakita sining hitabo sa bug-os ko nga kabuhi sang pagbakal sang bugas!
May tabon na ang mga bugas sa bulugasan sang plastic sheet. Agud amligan kuno ang manugbakal batok sa halit nga madala sang langaw sa ila tiling-angon, siling sang tindera.
Ginsaway gani niya ako sa handom ko nga magkuha sang bugas nga luyag ko sa bulugasan nga may tatak sang presyo. Man ginasimhutan ko gid ang bugas nga luyag ko baklon, tungod sa suspetso nga tyope ang iban nga nagabaligya, kag basi NFA pa nga bugas nga kontra sa akon ginabatyag, kag indi commercial, ang ihatag sa imo nga luyag mo baklon.
Indi kuno pwede ako matagaan sang bugas halin sa bulugasan kay display lang ini nga indi mabuksan agud indi malangawan. Kon luyag ko kuno, kuhaan niya ako halin sa cerrado nga sako sang bugas.
Tani halin gid sa bulugasan nga ginatudlo ko para mas segurado. At least, kon indi mo gid man piho, may basehan ka kon ipa-verify mo sa NFA halin sa bulugasan mismo nga ginbaklan mo.
Kay wala ako sing mahimo, nagsugot na lang ako nga magkuha sa bugas halin sa sako bisan wala ini sing pahibalo nga amo gid yadto ang luyag ko baklon.
***
Wala maka-explicar sing lubos ang tindera kon ngaa tabunan gid ang ginabaligya nga bugas, luas sa pagsiling nga gina-requirer sila (sang health authorities) nga tabunan gid ang ila baligya nga bugas agud indi malangawan.
May delikado na bala karon ang magkaon sing bugas halin sa merkado? Makahatag na bala ini sing peligroso nga balatian bisan lutuon pa, nga pwede dala sang langaw?
Tungod sini, dapat seguro nga may maathag gid nga advisory sa publiko ang aton health authorities parti sa kon ano ang pag-amlig sa bugas kag pagkaon sang linuto sini. Indi bala City Health officer? (w_mateojr@yahoo.com/PN)
