KON sa pensar naton kinahanglan gid ang mabaskug nga linog agud kahadlukan ini, nagsala kita!
Ang kasubong kabaskug nga linog, nga nagdala sang kahalitan sa madamo nga tawo, palangabuhian, kag propriedad natabo sa Bohol sadtong Oktubre 15, 2013 (magnitude 7.2) kag sa Abra sadtong Hulyo 27, 2022 (magnitude 7.0).
Ang mabaskug nga linog isa lang ugaling sa mga rason kon ngaa dapat naton kahadlukan ini.
Isa sang mga daku nga kahalitan sang linog nga ginatudlo sang mga otoridad amo ang “landslide”.
Sunu sa Dept. of Environment and Natural Resources (DENR), nga gin-report ni Mario Alvaro Limos sa website: Esquire sadtong Pebrero 23, 2021, may tatlo ka mayor nga rason kon ngaa dapat naton kabalak-an bisan ang mahina nga linog.
Ining tatlo ka rason amo ang mahuyang nga pagkahimtang sang mga kabatuhan sa idalom (weak integrity of the bedrock), mala-pil-as ukon matarik nga tindug sang bukid (steep slope), kag mabaskug nga pag-ulan (heavy rainfall) labi na gid kon sige-sige sa madamo nga inadlaw.
Ini ang kahimtangan sang Barangay Guinsaugon sa banwa sang St. Bernard sa Southern Leyte. Kag nangin kabangdanan ini sang “worst landslide” sa kasaysayan sang aton pungsod sang iguon ini sang magnitude 2.6 nga linog sadtong Pebreo 17, 2006.
Mahina lang ini nga linog, nga indi tani kinahanglan tagaan gid sing daku nga kabalaka. Apang indi sang mga pumuluyo sang Guinsaugon, tungod sang peligroso nga kahimtangan sini.
Ang Guinsaugon, sunu gani sang DENR, nagatindug sa volcanic rocks nga nangin “unstable” nga madale matublag sang bisan indi lang mabaskug gid nga pag-uyog.
Sunu sa Michigan Technology University, ang magnitude 2.5, ukon kubos pa dira, sa masami indi mo mabatyagan pero ma-record ini sang seismograph; samtang ang 2.5-5.4 mabatyagan na ini pero kon makahalit gid man “minor damage” lang.
Ugaling kay sige-sige man sadto ang pagtupa sang ulan sa sulod sang 10 gid ka adlaw, nga nanalupsop sa mga giha (fracture) sang kabatuhan sa idalom duta nangin mahuyang ini kag natabo gid atong “landslide”.
***
Sunu sa report ni Limos, nagsugod ang makahalanguyos nga hitabo sadtong maulanon nga Pebrero 4, 2006 nga nagpadayon sa sulod sang 10 ka adlaw tubtub sa Pebrero 14.
Tatlo ka adlaw despues sadtong Pebrero 17, natabo ang magnitude 2.6 nga linog.
Mga a las 10 sang aga yadto, samtang naga-preparar ang elementary school sa barangay para sa pagtapos sang school year sa masunod nga bulan sang Marso.
Nagapadumdum ini nga hitabo sa aton diri sa Iloilo nga mangin alerto pirme ang mga pumuluyo nga yara sa mga lugar nga mahuyang ang duta, ang balay sa likud ukon natung-an sang bukid, kag maulanon pa.
Mga 10 ka lugar sa Iloilo ang ginatudlo sang DENR nga “high risk” sa “landslide” nga mabuligan tuga sang bisan mahina lang nga linog katulad sang natabo sa Guinsaugon.
***
Sang aga nga ato, sunu gihapon sa report ni Limos, nabatian sang mga pumuluyo ang isa ka nagangurob (roaring) nga gahod. Amo na gali yadto ang ulihi nga mabatian nga gahod sang mga pumuluyo.
Temprano pa sang sina nga aga, daw sa wala lang nga nagapadayon sang ila ordinaryo nga pagpangabuhi ang mga pumuluyo. Ang elementary school sa barangay masaku sa pag-preparar para sa pagtapos sang school year sa Marso. Sa malapit nga facilidad, ang mga kababaehan naga-selebrar man sang ika-lima nga Guinsaugon Women’s Health Association.
Ang isa sa mga nakaluas nga 53 ka pumuluyo, nga si Dario Libatan, nagsugid nga sa pamati niya daw naglupok (explode) ang bukid kag hinali nga narumpag pakadto sa idalom sini.
“Nakita ko na lang nga wala na sing bisan isa ka balay nga nagatindug,” dugang niya.
May 1,800 ka pumuluyo ang Guinsaugon, sunu sa Citizen’s Disaster Response Center kag Leyte Center for Development. Ang isa ka report nagsiling nga indi magkubos sa 1,126 ang napatay.
Si Eugene Pilo, nga isa man ka “survivor” nadulaan sang iya asawa kag mga kabataan.
“Ang amon barangay wala na, nalubong tanan sa lunang (kag mga bato),” siling niya.
Lakip sa napatay ang 246 ka mga estudyante sang elementary school kag pitu (7) nila ka mga manunudlo. Ang mga kababaehan nga naga-selebrar sang anibersaryo sang ila asosasyon nalakip man sa mga nagkalamatay.
Kag tungod lang ina sa mahina nga linog (magnitude 2.6) nga ginpalala sang 10 ka adlaw nga “heavy rainfall”./PN
