KINAHANGLAN ta pa athagon diri ang malip-ut ta nga sabat sa mga doomsayer sang nagligad nga edisyon sang aton kolum.
Ginapilit nila ang pagpapati sa publiko nga indi conclusive ang pamahog sang GHG emission kag, kon matabo gid man, wala na kita sing mahimo.
Well, kon indi conclusive ang pamahog sang GHG emission, ngaa gintukod gid ang Paris Agreement nga nagalimite sang GHG emission sa kalibutan? Katapo diri ang mga 196 ka pungsod.
Gina-obligar sini ang tanan nga himulatan gid masunod ang panugyan sang mga siyentipiko nga malimitahan ang paggamit sang fossil fuel sa 45% sang subong nila nga paggamit.
Ina agud man malimitahan sa 1.5o degrees Centigrade ang pagtaas sang global temperature tubtub 2030 kung san-o pwede na mapanubo ini sa masunod nga tinuig.
***
Kon matabo – ang sige-sige nga paglala sang Climate Change, sa hangop ta sa mga doomsayer – wala na kita kuno mahimo dira. Tuod?
Well, pakot-pakot lang ini nga wala ebidensya, kag sala nga generalization. Ang matuod may mga daku gid kita nga mahimo.
Nahibal-an na sang aton mga siyentipiko ang mga kabangdanan, kag ginatudlo nila dira ang tatlo ka mayor nga rason.
Una gid ang sobra –sobra nga paggamit sang fossil fuel sa pagkabuhi sang mga pungsod, nga ang pagsunog sini nagaboga sang greenhouse gas (GHG) nga ang pagpabilin sa atmospera nagapainit sang kalibutan.
Madugang ta pa diri gani ang pag-manufacture, gamit ang fossil fuel, sang mga bagay nga mabudlay kag siniglo madunot (non-biogdegrable) kag makahalalit sa environmental kag human health.
Ikatatlo, ang pakawala (heedless) nga pagpanapas sang kakahuyan sa kabukiran nga daku nga natural Carbon Sink.
Ang kakahuyan nagasuyop sang Carbon Dioxide. Ginagamit sang kahoy ini bilang “pagkaon”, samtang nagapagwa bwelta sang oxygen, nga ginaginhawa sang tawo kag kasapatan sa padayon nila nga pagkabuhi.
***
Nahibal-an naman sang aton mga syentipiko ang solusyon dira.
Sa nasiling naton gani, gintukod ang Paris Agreement on Climate Change para obligaron ang mga katapo nga mga pungsod nga panubuon ang GHG emission sang ila paggamit sang fossil fuel sa 45% kag ang paggamit sini sa pag-manufacture sang biodegradable lang nga materials.
Sadly though, may pila ka pungsod, labi na gid ang mga fossil fuel producers kag exporters nga nagapamalibad pa. Ang iban gani naggwa na sa Paris Agreement. Good, though, kay ang kadamuan gapamati kag naga-obligar.
Nakita man mismo sang mga indibidwal nga mga pungsod ang kaimportante sang pagpananom sang mga kahoy kag sige-sige naman ang ila pagpananom sang dugang nga kakahuyan.
Ang may ikasarang teknonoliya nagapatuman naman sang carbon capture paagi sa clean energy kag underground sequestration.
Ang iban nagtukod naman sang mga renewable energy projects – solar, wind, hydropower, etc. – agud indi na mdugangan pa ang pagluntad sang GHG.
***
Sa karon, na-classify na gani ang mga pungsod sa tatlo ka kategorya sunu sa status sang ila indibidwal nga kahimtangan angot sa Climate Change.
Ining tatlo nga kategorya amo ang: Carbon-Neutral (Net-zero), Carbon-Negative, kag Carbon Positive.
By the way, ang carbon nagatumod sa Carbon Dioxide, nga may pinakadaku nga bahin sa GHG, kag iban pa nga gaseous carbon compounds nga may kaangtanan sa Climate Change.
Ang Carbon-Neutral (Net-Zero) nga pungsod ga-offset sang ila Carbon Dioxide emission nga ginaupdan sang carbon mitigation efforts, katulad sang pagpananom sang kahoy nga ga-absorb sang equal amount nga carbon, nga wala na naga-contribute pa sa Climate Change.
Ang Carbon-Negative naman goes further sa mitigation process. Gina-sequester sini ang sobra nga carbon sangsa gina-emit sini to the end nga mapa-slow down ini tubtub ma-reverse pa sini ang epekto sang Climate Change tubtub Zero-Carbon na.
Samtang ang mga Carbon-Positive nga mga pungsod padayon pa nga nagapa-emit sang sobra nga carbon. Diri na-belong ang dalagku nga industrial countries, labi na gid ang mga fossil fuel producers kag exporters.
***
Ang masunod amo ang mga pungsod nga na-classify na sa tatlo ka kategorya angot sa Climate Change:
Carbon-Neutral (Net-Zero) countries – Comoros, Gabon,Guyana, Madagascar, Niue.
Carbon-Negative countries – Bhutan, Panama, Suriname.
Madugang pa diri ang “Other notable Climate-Friendly” countries (nga ma-expect sa paglab-ut sang carbon negativity sa sulod lang sang malip-ut lang nga tinuig) – Kiribati, Montserrat, Nauru, Tonga, Tuvalu, Saint Helena, kag Wallis and Futuna Islands.
Carbon-Positive – ang nabilin pa sa 196 nga katapo sang Paris Agreement.
Sa sini nga classification, wala nalakip diri ang Filipinas sa una nga duha nga kategorya kag bisan sa climate-friendly countries, which means nalakip pa ini sa Carbon-Positive nga mga pungsod. Which means man nga kinahanglan pa maghimulat pa gid ang Filipinas agud mapasanyog ang away sini sa Climate Change.
***
Sa karon nga problema sang mga Carbon-Positive, lakip sa obligasyon sini nga pagpanubo sang ila GHG emission ang indi na mapalapta ini sa iban nga mga pungsod, labi na gid sa mga Climate-Friendly nga mga pungsod.
In fact, may obligasyon sila, bangod sang ila mataas nga carbon footprint sang GHG emission, ang magbulig Financial kag Technological sa mga vulnerable nga mga pungsod nga nahalitan sang malawakan nga epekto sang severe weather events katulad sang bagyo, heavy rainfall, drought, kag intensive heat nga matudlo sa malawakan nga GHG emission sang mga Carbon-Positive nga mga pungsod./PN
