SA GIHAPON gapabilin ang daku nga rolyo sa aton ekonomiya sang kapitalista (capitalist) kag sang trabador (worker).
Natural lang nga luyag sang kapitalista ang maka-ganansya sa iya negosyo ukon serbisyo nga ginatanyag. Handom naman sang trabahador, sa pagserbisyo sini sa kapitalista, nga tratahon sing makatawo kag makabaton sang sweldo nga makasabat sa kinahanglanon sang iya pamilya.
Indi ugaling nangin maayo ang relasyon nila labi na gid sadtong sugod sang Industrial Revolution sa Uropa sa katung-anan sang ika-19 nga siglo. Indi lang tungod sa reklamo sang mga trabahador sa ila kita kundi pati na sa oras kag kahimtangan nila sa trabaho.
Nangin mainit ang indi pag-intiendihanay sang mga kapitalista kag mga trabahador sadto nga ginagamhan ang gobyerno sang mga kapitalista kag mga poderoso.
In fact, nangin problema man ini sa iban nga pungsod kon diin nangalapkap ang Industrial Revolution sa paggamit na sang mga madasig na nga mga salakyan kag makinarya sa manufacturing sang madamo nga mga bagay.
Too late ugaling ma-realize ini sang pila ka gobyerno nga ginpabay-an ang sobra nga kahilwayan sa ekonomiya sa kamot sang mga kapitalista.
Although na-realize gid man ining problema sang ulihi sang pila ka Western Countries mismo sa Uropa kag pila pa ka pungsod. Bag-o ini ugaling sang mapatuman na ang mga regulasyon sa maayo nga relasyon sang mga kapitalista kag mga trabahador.
Kag nagtuhaw ang pagbinahin-bahin sang panghuna-huna kon ano gid ang maayo nila nga relasyon kag kon ano gid ang pinakamaayo para sa kabug-usan sang mga pumuluyo.
Nagtuhaw ang duha ka mayor nga ideolohiya sa ekonomiya – ang Kapitalismo nga, sang ulihi naghakos sang Free Enterprise nga may nagakaigu nga regulasyon nga mapatuman sang gobyerno, kag ang Sosyalista (Komunismo on the extreme), nga gahatag sa gobyerno sang halos tanan nga poder agud mapalakat ang kabuhian sang mga pumuluyo.
Nangin maduguon ini nga conflicto nga nagtuga sang rebolusyon sa pila ka lugar nga ginpangunahan sang Communist Russia kag Communist China nga nagpaluntad na sining ideolohiya sa ila mga pungsod.
Sa karon, padayon ang ila pagpaindisanay kon ano ang pinakamaayo gid para sa mga pumuluyo – ang dumalahan sing lubos sang gobyerno, ukon ang Hilway nga pangabuhi nga ma-regulate sing nagakabagay sang gobyerno.
Tungod sa malawak nga Kahilwayan nga ginhatag sa mga pumuluyo sa ila kabuhian nakilala sang ulihi ang Kapitalista nga mga pungsod nga Demokrasyahon, kon diin ang matuod nga gamhanan amo ang mga pumuluyo kag indi ang gobyerno.
***
Sa padayon nga pagsanyog sang kinaalam sa pagpalakat sang pangabuhi sa sosyedad, may isa ka sektor nga amat-amat ginpatungdan sang importansya sang Hilway nga mga pungsod agud mapasanyog ang mabungahon, makatawo kag Diyosnon nga ekonomiya.
In fact, ang isa ka survey sadtong mga lima ka dekada nga nagligad, nga nahibal-an naton sadto pa, nagpakita sang pag-ulhot sang mga Professional sa ekonomiya. Labi na gid ang mga lantip sa siyensya sang Economics kag Business kag pag-ulhot sang mga agriculturists sa panguma kag pangisda nga nagapasanyog sang aton ikaon sa lamesa. Kag iban pa nga samtang indi direkta nagaamot sa ekonomiya nagahatag sang ila kinaalam apang equally mapuslanon para sa mga pumuluyo, katulad sang Media nga tagpangapin sang imol kag ginalupig.
Nagpakita sa ining survey ang pagpanguna sing 35% sang mga Professional sa mga kapitalista kag mga trabahador bilang mas masaligan sa pagtib-ong sang ekonomiya sangsa basta tungod lang sang kwarta sang kapitalista kag kusog sang mga trabahador.
In fact, ining ka-importante sang mga Professionnal na-realize man sang mga Sosyalista nga mga pungsod (Komunismo on the extreme). Na-realize man nila nga kinahanglan man nila gali ang pribado nga kapital kon ngaa, sa karon, napasugtan na nila ang pagsulod sang madamo nga negosyo pribado sa ila mga pungsod.
On the other hand, madamo nga welfare programs sa mga pungsod nga Sosyalista ang gin-adoptar man sang mga kapitalista nga mga pungsod.
Hambalon pa, sa matuod, wala na sing pure nga Kapitalismo kag Socialismo. Kada isa nagakuha sang best practices sang isa kag isa agud mas madinalag-on.
In fact, may mga multi-millionaire na sa China kag Russia kag mga communal living, katulad sang mga kooperatiba, sa Western Countries kag ila mga kaalyado nga posible na-kopya man sa mga Sosyalista nga mga pungsod.
Personally, ugaling, mas pilion ko ang Kapitalismo kon diin nagaluntad ang Free Press kag Free Expression sang mga pumuluyo nga ginagarantiya sang Konstitusyon.
Lain gid kon hilway ka! “We do not live by bread alone…,” siling gani sang Balaan nga Kasulatan./PN
