ANG PAGTUON sang US-based Climate Central Study sadtong 2019 nagasiling nga mangin katulad sa isa ka “swimming pool” ang syudad sang Iloilo pag-abot sang 2050.
Iindi buot silingon sina, ugaling, nga ang bug-os gid nga syudad ang sudlon sang tubig sa pag-abot sang ina nga panahon.
Ang 2050 nagapa-alarma matuod sang pagsul-ob sang tubig sa padayon nga pag-usmod (subsidence) sang duta, pagtaas sang sea level rise, kag pagbaha-baha sa palibut dala sang madamol nga ulan sa syudad nga tuga sang Climate Change.
Kon ang kabandanan man lang sini ang padayon nga sea level rise kag subsidence, ang pagpati sang mga experto amo nga mga 4 ka tapak man lang ini nga tubig ang masulod kag magtener sa syudad sa 2050, nga indi pa lubos mapa-idalom ang syudad sa underwater. Pila lang ka bahin, sunu gani sa UP-NOAH.
***
Ang Iloilo City’s Comprehensive Land Use Plan (CLUP) para sa 2021-2029, nagasiling nga may land area ang syudad nga 7,834 hectares nga ginhamtangan sang 180 ka mga barangay.
May malawig man ini nga coastline nga 21.3 kilometers nga bukas sa pagpamahog sang mataas kag mabaskog nga balod kag storm surge sa mga pamalay sa baybayon.
Sunu man sa CLUP, ang 90% sang land mass sang syudad yara sa 2.64 meters (8.67 ka feet) above sea level samtang ang 10% yara sa mga 5.19 m. (17.02 ft.) nga elevation.
Tungod sloping ang land mass ang syudad, masugod ang elevation sini sa 0 meters halin sa ginatabuan sang dagat kag baybay kag amat-amat masaka, sunu sa latest Elevation Map sang syudad, sa 1m. (3.28 ft.) , 2 m. (6.56 ft), 2.64 m. (8.67 ft.) sunu sa CLUP, kag sa dugang sini nga takos sining ulihi tubtub pa sa 3 m. (9.84 ft.), 4 m. (13.12 ft.), kag sa 7 m. (22.97 ft.) sa pila ka bahin sang syudad.
In other words sa 2050 daku pa nga bahin sang syudad ang magapabilin sa ibabaw sang duta halin sa estimated 4 ft. sa sina nga tuig. Lakip dira seguro ang punta sang Mandurriao malapit sa Iloilo Floodway, kon diin, sa nakita naton, daku pa ang nabilin sa kadalumon sini bisan sa high tide.
***
Ang problemahon na lang naton dugang ang kon paano punggan ang mataas nga high tide kag storm surge sa babybayon kag kon ano ka taas kag kasulog nga tubig baha ang sal-on sang syudad tungod sa mabonok nga ulan nga dala sang Climate Change.
***
May ebidensya na kita dira sang pagbinaha-baha sa panahon sang Typhoon Frank (Hunyo 19, 2008) sa syudad, kon diin nangin-swimming pool ini sa 3/4 nga bahin sang syudad sa sulod sang pila ka adlaw.
Napamatud-an pa gid ini sang iguon ang pungsod sang todo maulanon nga Bagyo Igay sadtong Hulyo 27, 2023. Nagpabaha ini sang 70 ka low-lying ka mga barangay.
In fact, ang tubig baha naglab-ut sa 45 ka pulgada (3.75 ft.) sa mga barangay sang Desamparados kag Camalig kag 38 ka pulgada (3.1 ft.) sa Dungon-B sa Mandurriao.
Napamatud-an pa gid ini sadtong natabo sang Hulyo 21, 2024 sa baybayon sang syudad sang nag-evacuate ang madamo halin sa ila mga puluy-an malapit sa baybayon bangod sa tumalagsahon nga pagtaas dira sang taob (high tide) tubtub 1.99 m, ukon 6.53 ft. sa kabalayan.
***
Salamat sa nahimo nga bulig ni anay Ilonggo Senate President Frankin Drllon.
Pagkatapos sang Bagyo Frank napatukod dayon ang 4.75 km. Iloilo Floodway sadtong 2020 nga nakapaiway sang pag-awas sang tubig sa ginsang-an sangTigum kag Aganan River sa Pavia, Iloilo pa-syudad sang Iloilo halin sa probinsya.
May elevation ining floodway halin tupong sa nagataob nga dagat nga, sa aton pagkakita, sing mga 20 ft., nga indi na makalab-ut sa likod sang Mandurriao base sa estimated nga 4 ft. sa 2050 nga madangatan sang sea level rise nga makita sa floodway sa likod sang amon puluy-an sa Mandurriao.
Sa bahin sang Molo, sa malab-ut sang Molo Boulevard, may dike man dira nga nagataas sing mga 19 ka tapak nga nagaaamlig sa mga pumuluyo batok sa pagtaas sang taob kag storm surge.
May Sunset Boulevard (Iloilo North Bank Road) pa gid nga napatukod diri sining tuig lang, courtesy man sang pagpanikasug ni Drilon. May kalabaon ini nga 5.22 kms. halin sa Tabucan,Mandurriao tubtub sa Cagbang, Oton, Iloilo. Wala kita ugaling kahibalo kon daw ano ini ka taas halin sa sea level sa baybayon.
Na-medyosan man sa panahon ni Mayor Jerry Treñas masaylo sa mataas nga lugar ang madamo nga mga pumuluyo nga nagapuyo sa kilid sang baybay kag sa Iloilo River.
***
Ugaling lang kay sige gihapon ining aton problema sang pagbinaha-baha sa syudad. Makabulig seguro ang madinalag-on nga ginahimo sang The Netherlands (Holland) nga isa man ka “low-lying country”, nga daku nga bahin sini reclaimed land (2,500 square miles)./PN
