INDI tanan nga mga pungsod, labi na gid ang low-lying, ang nagapati nga may madalian nga solusyon nga mabulig ang Paris Agreement of 2016 batok sa padayon nga Global Warming nga nagatuga sang mahaliton nga Climate Change.
In fact, wala pa kita nakabati sang kasubong nga bulig sa Filipinas halin sa Paris Agreement. Daw pulos man lang pangako sa mga bululigan, samtang sige lang gihapon ang pagbinais-bais sang dalagku nga mga pungsod kung paano nila mapanubo ang greenhouse gas (GHG) emission agud malimitihan ang pagsaka sang Global Warming sa 1.5oC lang, nga makapahagan-hagan sang panghalit sini.
Gani kinahanglan na nila himuon dayon ang ila masarangan himuon, bisan sa amat-amat lang, batok sa madulot nga kahalitan sang Global Warming.
Katulad sang pagsul-ob sang dagat sa kapatagan (low-lying plains) sa padayon nga pagsaka sang sea level – nga ginapalala pa sang subsidence sa pila ka lugar – kag sang paglala pa sang panahon (extreme weather).
***
Isa diri sa ining mga pungsod ang Netherlands (Holland), nga isa sa apat ka constituent countries sang Kingdom of Netherlands, nga gasakop sang Netherlands, Aruba, Curacao, kag Sint Maarten.
Gapuyo diri ang 16.655 ka milyon nga mga pumuluyo (2011 census), estimated sa pagtaas tubtub 18.182 ka milyon sa tuig 2024, sa 41,865 sq. kms. nga land area nga ang 18.41% sini yara below sea level, nga naamat-amat man na-reclaim into dry land sugod sadtong ika-14 ka siglo (century) by natural tidal accumulation sang highly fertile soil, human initiatives/manpower, kag engineering.
ANG PROBLEMA KAG PANGUNA NGA SOLUSYON
Sunu sa pagtuon sang Calvin University sa United States sang 2007 ang pungsod nga Netherlands, samtang 18.41% sini below sea level, mga 65% sang land area sini ang malamon pa sang dagat pag-abot sang taob (high tide), nga nagakinahanglan na sing solusyon agud lubos mapasulhay kag mapasanyog ang pangabuhi sang mga pumuluyo.
In fact, ining problema sa sea level rise, santu sa nasiling naton sa ibabaw, amat-amat na natagaan sing solusyon sa bulig sang dunes (balas nga natipon pasaka sang tidal waves kag hangin), natukod nga artificial barriers katulad sang dikes, kag pumping stations.
Sadto pa gani, as early as ika-14 ka siglo man, may na-reclaim na nga land area nga sa wala lang madugay ginpuy-an na sang pila ka mga pumuluyo.
Gimsundan ini sang modern land reclamation nga ginhimo sang Zuiderzee Works sadtong 1919. Ang land reclamation sa ika-20 ka siglo (1901-2000) nagdugang sang 1,650 sq. kms ukon 640 sq. mi. sa land area.
Sa sina nga tinuig mga 21% sang populasyon ang nakapuyo na sa sining reclaimed land area. Sa karon (2022), halos katunga (50%) sang populasyon sang Netherlands (mga 9 ka milyon) ang nagapuyo sa 350 ka kilometro nga baybayon (coast) kag mga rehiyon nga below sea level sang Netherlands.
Daku ina ugaling nga problema kon matabo nga magtaas ang sea level, nga posible kon matunaw ang mga yelo halin sa cold regions sang Greenland kag Antartica nga malapit lang sa Netherlands sa Uropa, kag matabo man ang sige-sige nga pag-ulan (extreme precipitation) nga makatuga sang malapad nga pagbinaha-baha (flooding) sa kapatagan.
MATABO GID MAN BALA INI SA NETHERLANDS?
Well, wala pa sadto dapat kabalak-an ang mga pumuluyo nga nagapuyo diri sa malawak sini nga reclaimed land along the sea coast.
Ina tungod sa sulod sang 6,000 ka tuig nga nagligad, sunu sa pagtuon sang mga scientist, ang sea levels sa palibut sang Netherlands halos wala nagtaas (stable), nga naghatag sing kahigayunan sang madamo nga magtukod sang mga coastal communities diri kag iban pa nga bahin sang kalibutan.
Sa paghinampot ugaling sang Industrial Revolution (1760 tubtub 1820-1840) nagliwat na ang kahimtangan sang kalibutan sa amat-amat na nga pagdugang sang kainiton sa kalibutan (Global Warming).
Upod sa mahaliton nga mga aktibidad sang katauhan batok sa palibut (environment) katulad sang sobra nga pagpanabas sang kakahuyan tubtub makalbo. nagsugod man sadto ang malawakan nga paggamit sang fossil fuel (oil, natural gas, coal) sa tanan nga pagginawi sang tawo sa kalibutan.
Nadiskubrihan sang aton mga scientist nga ang pagsunog sang fossil fuel naga-producir gali sang mga greenhouse gas (GHG), labi na gid ang carbon dioxide, nga naga-pollute sang palibut kag naga-trap sang init sa ibabaw sang kalibutan nga halos na makagwa palayo.
Nagtuga ini sang Global Warming nga nangin kabangdanan sang global sea level rise kag sang extreme weather nga nagadala sang mabaskog nga mga bagyo, mataas nga storm surge sa baybayon, kag pagbinaha-baha sa takas.
Ining Global Warming, sunu sa mga siyentipiko, nagpataas sugod sadtong 1880 sang global sea levels halin 21 tubtub 24 centimeters (8-9 inches). (May kasugpon)/PN
