BY THE WAY, ang balita nga nakuha naton sa pulitika sa Estancia, Iloilo nagasiling nga nagadalagan for reelection gali sa pagka-konsehal sa Estancia si Jaqueline Matta-Gealon. Asawa ini ni Chief Marine Engr. Ronnie Mateo-Gealon nga akon hinablos. Good luck, Jackie!
***
Nagbulag ang Northern Netherlands sa Spanish Empire sa idalom ni King Philip II bilang de facto independent sadtong 1581 pagkatapos nga nagdaug sila sa ila pag-alsa (revolt) batok diri sa sulod sang Eight Year’s War.
Wala ini ugaling ginkilala sang Espanya kag ginpadayon sini ang Eight Year’s War tubtub naglab-ut ini sa 12 Year Truce kag ginkilala na sini ang Northern (Calvinist) Netherlands nga isa ka sovereign power sadtong 1621 nga ginhingadlan na nga Kingdom of Netherlands. Samtang ang Southern (Catholic) Netherlands nangin Kingdom of Belgium sadtong 1830.
Ang Netherlands nag-experyensya sugod sadtong 1585 sang pagsanyog sang ekonomiya tubtub nalab-ut sini ang malapit sa isa ka siglo (century) nga “explosive economic growth”.
Nangin “dominant trade power” ini pag-abot sang 1670 partly bangod sang aktibidad sini sa shipbuilding. Sa ina nga tuig, ang merchant marine sini naglab-ut sa 568,000 ka tonelada nga shipping, nga halos katunga na sang European total.
Napasanyog man sini ang mga industriya sa papermaking, sugar refining, printing, linen industry nga nag-spinoff sa industriya sa vegetable oils katulad sang flax kag rapeseed oil, kag mga industriya nga nagagamit sang cheap peat fuel katulad sang brewing kag ceramics (brickworks, pottery kag clay-pipe making). Napasanyog man sini ang fisheries (herring) industry.
Ang lubos na nga pagbulag sa Espanya kag ang panghangkat sang stiff competition sa shipping activities sa tunga sini sa mga ka-kumpetensya nga mga pungsod sa Uropa sadtong 1621 tubtub 1663 nagresulta ugaling sa Anglo-Dutch War, Dutch-Swedish War, kag Franco-Dutch War.
Expectedly, nagresulta ini sa declining prospect sang trade activities sang Netherlands, lakip na ang bag-o nga investment sa whaling industry nga naghuyang man tungod sa stiff competition sang foreign investors.
PROBLEMA PERO OPORTUNIDAD
Gani naisipan sini ang pagtipyok sang investments sa infrastructure, katulad sang extensive system of canals nga nagpasanyog sang public transportation gamit ang horse-drawn boats.
Sadto indi pa makita ang kapuslanan sang steam power agud gamiton sa pagpanakayon bisan sa suba (river) na gid lang. Nadumduman na lang ini sang pagka-imbento na sang steam engine sa pag-abot sang Industrial Revolution nga nagsugod sa Great Britain sadtong 1760 kag nag-spread sa Europe kag US sadtong 1820-1840.
Fortunately, para sa away sini sa Global Warming, nagpasanyog ining pagtipyok sang interes sa infrastructure sa mga proyekto nga makapadasig sang mga sabat sa problema sang Netherlands batok sa kapahamakan nga dala sang worsening storms, flooding kag tagtuyot.
LAND RECLAMATION, BETTER DIKES
Nangin panahon naman ato sang major land reclamation projects sa inland lakes, nga ginpamala paagi sa wind mills agud ma-converter sa polders, ukon reclaimed lands nga nalunod sa dagat.
Nagpalapad ini sa mga syudad katulad sang Amsterdam nga punong syudad sini, kag nagpabakod sang harbor improvements kag mga panagang (fortifications) sa pagtaas sang taob (tide) kag storm surges.
Nagresulta man gani ini sa real estate boom nga nagpasanyog sang banking and finance agud ma-finance ang nagakalain-lain nga mga economic activities angot dira.
Nagpadaku ini sang kita sang pungsod kag ang kinita sini amat-amat naghilway sang Netherlands sa kautangan sadtong 1850.
Naghatag man ini sang impetus agud mapatuman na ang pag-reclaim mismo sang Zuiderzee Bay nga isa ka ginlunod nga land area tuga sang St. Lucia Storm sadtong Disyembre 14, 1287.
Agud lubos na matapna ang sige-sige nga panghalit sang atorm surges halin sa North Sea, ginplanuhan na ang pagpatuman sang modern land reclamation sang Zuiderzee Bay sadtong 1916 tubtub sa 1,650 sq. kms. (640 sq. miles) sang orihinal nga land area.
Gintukod anay sadtong 1927 tubtub 1932 ang isa ka 19-mile long nga dike agud malikop ang Zuiderzee agud ma-converter ini sa fresh water lake bag-o ipatuman ang reclamation project. Probably agud ma-restore ang pagka-arable sang nalunod nga farmlands.
Sadtong Pebrero 1, 1953, ugaling, naigu naman ang Netherlands sang devastating flood tuga sang bagyo sa North Sea kag spring tide (pinakataas nga taob sa tion sang full moon), nga nagtaas sing 15 feet (4.5 meters) above mean sea level nga naglapaw sa mga protective dikes kag nag-awas pa tubtub sa malapit sa baybayon nga mga banwa (towns). Mga 1,800 ka tawo ang napatay, 72,000 ang gin-evacuate, linibu nga mga livestock ang napatay, kag daku nga mga propiedad ang nahalitan.
Nag-obligar na ini agud ipasar ang Delta Act of 1958 agud mapabakod pa ang structure kag ang pagdumala sang mga dikes. (May Kasugpon)/PN
