HALIN pa sadtong pagpuyo sang una nga mga settler sa baybayon sang Netherlands daku na nga bahin sang dagat ang na-reclaim sang mga pumuluyo diri agud mapuy-an kag mapangabuhian nga hilway sa perhwisyo sang pagsul-ob sang dagat.
Nagsugod lang anay sila sa pagpaseguro nga indi malab-ut sang taob kag storm surges ang ila ginapuy-an. Ginpataas nila ang ila naluntaran gamit ang natural nga materyales sa palibut kag sang pagsagang sang mga artificial barrier ukon dikes sa ila mga ugsaran.
Tubtub nga naglapad na ang mga ini, nga galakip sang pag-reclaim sang dugang pa nga bahin sang dagat agud mapaatras sa lawod ang baybayon. Na-reclaim man nila ang pila ka lake (lawa, sa Tagalog) agud makadugang sang lugar sa pagpuyo sang isa ka komunidad kag sang ila pangabuhian mayormante sa agricultura.
In fact, sa sulod sang mga tinuig 1200-1900 ang na-reclaim nila naglab-ut sa 380,000 ka ektariya sang dagat kag mga 140,000 ka ektariya sang lakes, nga sa kabilugan naglab-ut sa 520,000 ka ektariya.
Gintambagan man ang mga reclaimed area (polder) batok sa pagsaka sang sea level, taob kag storm surges. Sang primero, sang may kataason lang nga 2.25 ka tapak nga mga dike.
Apang tungod ang Netherlands nagaubay gid sa mabagyuhon nga North Sea, kag bangod sang indi kinaandan nga sea level rise kag storm surges nga tuga sang Climate Change, ining mga dike liwat kag liwat nga nawasak.
Tubtub lubos na nga ginsul-ob sang North Sea Flood ang mga ini kag naubos pabalik sa dagat ining mga polder kag pila pa ka bahin sang land area tubtub sa 570,000 ka ektariya. Kag nagtener na ang dagat dira agud mangin manabaw nga inlet nga gintawag na nga Zuiderzee Bay.
Agud maproteksyunan ang mga pumuluyo sa mga pagbaha halin sa Zuideerzee Bay, amat-amat nga ginpatindugan na ini sang mas mabakod nga dikes nga may kataason na nga 4.5 ka tapak.
Tungod ugaling nangin unpredictable na ang sea level rise kag storm surges sa pag-abot sang Climate Change, wala nila ma-anticipar ang pagtaas sang mga ini nga naglab-ut na gali sa tatlo (3) ka metro ukon halos lapit sa 10 ka tapak.
Ginpakita ini sang disastrous nga winter storm nga naglaslas sa North Sea sadtong Enero 1916 kag nagwasak sang mga dike nga ini.
Ini nga hitabo naghatag sing impetus para tukuron na ang isa ka mas mataas nga seawall/dam (Afsluitdijk) agud masarhan na sing lubos ang Zuiderzee Bay sa kalawigon sang nga-ngaan (mouth) sini nga 32 ka kilometro.
Meantime, samtang indi pa ma-desisyunan sang parliamento ang seawall/dam, ginpadayon lang anay ang pagpatindug liwat sang mga polder, ukon reclaimed areas, sa 3/5 sang Zuiderzee Bay samtang ginpabilin ang 2/5 nga bahin sini sa gwa agud mangin Wadden Sea.
Una nga polder nga na-plastar amo ang Wieringermeer Polder sa North Holland province nga napatindug sadtong 1930, ang Northeast Polder sadtong 1942, ang East Fevoland Polder sang1957, ang South Flevoland sang 1968, kag ang ikalima nga Markewaard nga samtang nasuguran na gin-abandonar sadtong mid-1980.
At least isa sining mga polder, ang Flevoland, nangin isa sa 12 ka probinsya sang Netherlands.
Sa kabilugan, ang natigayon nga system of dams, dikes kag polders gintawag nga Zuiderzee Works.
***
Sang ulihi, ginsugdan na gid man ang pag-construct sang mas mataas nga seawall/dam (Afsluitdijk) sadtong 1927 nga manugtapos na sang 1932. Gingamitan ini sang clay, boulders kag inugsal-ut nga stone fragments agud mabakod ang tindug sini.
Sa malain nga palad, gin-igu naman ang Netherlands sang North Sea Flood sadtong 1953, nga nagpatay sang 2,551 ka tawo sa Netherlands, Belgium kag England, nga sobra 1,836 sini taga-Netherlands. Nagdulot man ini sang devastation sa mga 800 square miles.
Tungod sining 1953 Flood napasar ang 1959 Delta Law kag ginpatuman dayon ang Delta Works.
Ang Delta Works nag-consist sang construction projects sa southwest Netherlands agud ma-protejeran ang daku nga land area palibut sang major rivers (estuaries) Rhine, Meuse, kag Schelde batok sa panghalit halin sa North Sea. Napatindugan ang mga ini sang flood gates nga pwede makapasulod sang dagat tubtub sa kinaandan nga pagtaob kag masarhan lang sa tion sang severe storm. Ang construction ginsuguran sadtong 1954 tubtub matapos sang 1997.
Ang Delta Works ga-consist man sang dams, sluices, locks, dikes, levees kag storm surge barriers sa iban pa nga mga river sa South Holland kag Zeeland. Ang iban mga sleeper barriers agud magsalo sang awas kon diin man halin.
Ginbuligan man pabakod kag patapos sang Delta Works ang Afsluitdijk tubtub sa kataason nga mga 20 ka tapak na.
Upod sa Zuiderzee Works, ang Delta Works ginkilala nga isa sang Seven Wonders of the Modern World sang American Society of Civil Engineers. (May Kasugpon)/PN
