SA NAGLIGAD nga edisyon sang aton kolum, aton ginpahibalo sa publiko ang seryoso nga mga pagpaandam kag panawagan sang United Nations kag sang nagapanguna sini nga mga opisyales batok sa nagalala pa gid nga Climate Change.
In fact, sunu sa ERA5 (Canada) kag Copernicus Climate Change Service, nagtaas na ang global temperature sa 1.599o C halin sa pre-industrial period sadtong Disyembre 31, 2024, nga lapaw na sa 1.5oC baseline, samtang gapaandam man sa “catastrophic consequences” kon maglab-ut na ini sa 2.0oC.
Angot diri, gapanugyan ang aton mga UN officials kag mga siyentipiko nga mapunggan gid ang paglapaw sang heat rise sa 1.5oC paagi sa tanan nga masarangan nga himuon sang mga pungsod batok sa mahaliton nga “human activities”, katulad sang pagpabaya sang sobra nga pagpanapas sang kahoy sa kabukiran nga daku nga carbon sink, kag pagsunog sang fossil fuel (oil, natural gas, coal), nga sige boga sang mahaliton nga greenhouse gas (GHG) sa atmospera nga nagapainit dugang sang kalibutan.
Sadly, may yara man gali nga nagapilit papatihon ang publiko nga indi man conclusive ang pamahog sang GHG emission sa atmospera.
Indi man kuno daku gid ng rason ang GHG emission, nga ginaugyunan pa sang pila ka pungsod nga may negosyo sang fossil fuel. Ang pila gani naghalin na sa Paris Agreement nga naga-limit sang GHG emission halin sa fossil-fuel burning.
Kag, sunu pa gid sa iban, nga kon matabo gid man ang ginakulbaan naton nga ina, matabo gid man ina nga wala na kita sing mahimo. Aba, daw mga doomsayers nga “bulag” sa kamatuoran kag solusyon nga nakita sang mga siyentipiko sa ila wala pahuway nga pagtuon kag pagsiyasat.
***
Sa subong nga bahin sang aton kolum karon, hibaluon naton diri kon ano ang nagakatabo na sa aton kalibutan tubtub sa karon. Kag kon ano ang posible matabo sa 2025 sunu sa nahibal-an kag prediksyon sang aton mga siyentipko sa Klima… kon pabay-an ta lang ini!
Global Heat Rise
Isa na dira ang sige mismo nga pagtaas sang kainiton sang kalibutan nga nagatublag sa aton ecosystem, ukon kabug-usan nga kahimtangan kag mga hitabo sa kabuhi sang aton kalibutan, kag ang epekto sini sa pangabuhi sang katauhan.
Sunu sa latest nga report sang World Weather Attribution and Climate Central, ang Climate Change sadtong 2024 nagpasingki pa gid sang extreme weather events.
“Climate Change nagdugang sang 41 ka adlaw nga dangerous heat sadtong 2024…,” siling sini.
Ang extreme weather events nag-apekto sa tanan nga rehiyon sa kalibutan. Nagdala ini sang malawakan nga flooding kag kahalitan nga dulot sang mabagyuhon nga hangin.
Ang mabaskug nga ulan nagtuga sing severe flooding kag mudslides sa South America. Massive nga ulan nagtuga man sang deadly flash flooding sa Uropa, labi na sa Espanya, kag sang tragic flooding sa West kag Central Africa, kung diin wala man nakaluwas ang Filipinas.
Ang iban nga rehiyon inigu man sang raging wildfires kag severe drought nga nagtuga sang gutom, halos indi maumpawan nga pag-antos kag kahalitan, lakip na ang dalagku nga economic losses, sa minilyon ka tawo.
***
Samtang, ang mga scientific model nagapahibalo man sang trend sang pagtaas pa sang kainiton sa 2025 nga magatulod sang aton ecosystem kag mga komunidad sa limit na sang ila ikasangkol kag ikasarang agud mabuhi sing hilway kag mabungahon.
Mas Mahaliton nga mga Bagyo
Sugod sa 2025, ang Atlantic hurricane season, in particular, maka-experyensya sang Category 4 kag 5 nga hurricanes bunga sang mas dugang nga pag-init sang kadagatan. Ang mga typhoon-prone nga Southeast Asia, nga galakip sang Filipinas, maka-experyensya sang mas destructive cyclones, nga makahatag sang devastating humanitarian kag economic impacts.
Luwas sa hurricanes kag typhoons, ang inland areas maka-expect sang mas masami nga thunderstorms kag tornado outbreaks. Ang American Midwest kag bahin sang Australia maka-expect sang mas mataas nga risgo batok sa severe convective storms.
Pagtaas sang Sea Level
Rising sea levels padayon nga mamahog sa mga coastal communities around the world sa 2025. Coastal erosion, saltwater intrusion, kag increased flooding events mamahog man sa kabuhi sang mga tawo kag sang ila pangabuhian sa ini nga mga lugar.
Ang mga urban coastal megacities katulad sang New York, Jakarta, kag Mumbai indi man gani makaluwas sa pamahog sang rising sea levels kag storm surges.
Masubo nga hitabo sa Agricultura
Ang tagtuyot (drought), prolonged heat waves, kag erratic rainfall patterns manghalit sing labi sa pagpatubas sang mga kaumhan, partikular sa mamala-mala (arid) nga regions sang Africa, South America, kag pila ka bahin sang Middle East. Ining mga hitabo makapataas man sang food prices, makapalala sang gutom, kag maga-cause sang socio-economic instability.
Migrasyon kag Displacement
Sa 2025, magadugang pa ang climate-related migration, ukon pagbinalhin-balhin sang mapuy-an sang tawo. Minilyon nga tawo ang mapilitan sa paghalin sa ila ginapuy-an tungod sa rising sea levels, severe droughts, kag catastrophic storms, nga makadulot man sang problema sa masayluhan nga mga pungsod, katulad sa nagakatabo sa karon sa pila ka pungsod sa Uropa.
Of course, ini tanan mapaiway, ukon mapahagan-hagan sa dapat lang, kon tuod-tuodon na sang mga pungsod ang pagpakig-away sa Climate Change!/PN
