NATINGALA kita kon ngaa ang Telecommuting Law ginapatuman – bisan boluntaryo lang – sa pribado nga sektor kag indi lakip ang mga empleyado sa gobyerno.
“Unfair” ini sa mga empleyado sa gobyerno nga may kasubong nga sitwasyon sa empleyado sa pribado nga sector.
On second thought, ugaling ,indi ayhan tungod ginatugutan na ining telecommuting, ukon ang pag-ubra sa gwa sang regular nga worksite, sang gobyerno bisan sa praktis lang? Kon matuod, wala na kita sing reklamo parti sini on behalf sang mga empleyado sa gobyerno.
Ini nga praktis nahibal-an naton sa pila ka kaso sang mga empleyado sang gobyerno nga gintugutan sa pag-claim sang ila regular nga sueldo kag mga benepisyo samtang ginahimo nila ang ila usual nga trabaho sa gwa lang sang ila upisina.
Natandaan ko pa ang isa judge nga nag-file sang daily time record samtang wala naga-report sa iya upisina. Gin-paylan siya gani sang kaso angot diri. Pero nagdaug siya sa kaso sa claim nga nagatrabaho siya bisan yara siya sa gwa sang iya upisina.
May isa man ka kaso sang isa ka city legal officer nga na-ospital nga samtang nagatener siya sa ospital nag-claim gihapon sing iya regular nga sueldo sa mga adlaw nga yara siya sa ospital. Na-absuelto man siya tungod sa rason nga naga-pamirma siya sang papeles samtang confined siya sa ospital.
Ugaling, bisan gina-praktis na gid man ini sang gobyerno lain gid ya kon may kasuguan nga formal nga nagapatuman sini. Importante nga maathag ang pagpatuman sini sa tanan nga wala pinilian. Indi bala?
***
Ang House Justice Committee sang sini lang nagtulod sa pag-amendar sang Juvenile Justice and Welfare Act, RA 9344, agud ipanubo ang edad sang criminal liability sang kabataan – nga ma-aresto, manabat sang ila kasal-anan kag ma-priso – halin sa 15 anyos pa-ibabaw sa 17 anyos pakadto sa 9 ka tuig paibabaw sa edad nga 17 anyos.
Sa edad nga 15 ka tuig paubos, sa idalom sang RA 9344, ang bata INDI MA-PRISO sa iya kasal-anan kag MA-DETAIN lang sa mga rehabilitation center, partikular sa isa ka ginatawag nga Bahay Pag-Asa.
Ugaling sang botohan na sa plenary, ukon kabug-usan sang Kamara, ang na-aprubahan amo ang edad nga 12 anyos, ang edad man nga ginahingyo sang kalabanan sa Senado.
Sa gina-propose nga amendment ginadugang ang pagpahamtang sining mga kabataan sa mga agricultural kag training centers, sa diin sila makapanibag-o sang ila pamatasan kag direksyon sa pangabuhi.
***
Ang pagpaubos sang edad halin sa 15 pakadto sa 9 kag sang ulihi sa 12 anyos, sandig sa mga datos nga nagapakita nga madamo na sang mga kabataan nga naga-edad siyam ka tuig tubtub 13 nga na-involver sa mga krimen nga nagalakip gani sang murder, rape, parricide, pagka-involve sa ilegal nga droga, kag iban pa.
Notwithstanding, mas importante ang mahibal-an naton kon bala nahibal-an sining kabataan kon ano gid ang maayo kag malain (right and wrong) agud mahusgaran kon ano gid ang dapat isilot sa ila.
Angot diri, halos tanan, kon indi gid man tanan, nga mga pungsod nagakilala sa edad nga pitu (7) anyos bilang Age of Reason, ukon edad sa diin ang bata may capacidad na sa pag-akto with responsibility.
Nonetheless, ang “act of responsibility” may grado (grade or stages) sang paghibalo kag paghimo halin sa pinakakubos nga pag-intiendi tubtub sa edad sang full responsibility.
Sa halos tanan nga mga pungsod, ginakilala ang full responsibility sang kabataan sa pag-abot sang lubos nga katumanan sang Age of Puberty (11-12 anyos) sa diin lubos na ang pisikal kag emosyonal nga pag-uswag sang ila pagkatawo, nga masami ginakilala sang mga otoridad sa siyensya sa edad nga 15-17.
***
Wala sing bata nga natawo nga kriminal, sa pagpamatuod mismo sang mga mangin-alamon. Bunga siya sang sala nga pagpadaku (upbringing) sang iya panimalay kag sang mga tawo kag palibot nga naka-impluwensya sa iya.
Gani, bisan pa sa ebidensya sang ila capacidad sa paghimo sing krimen, luyag ko gihapon tagaan sila sang paghangop.
Gina-shestyon naton ang edad nga 11-12 panubo nga wala sila criminal liability, sa diin nagasugod ang Age of Puberty nga nagatapos sa edad nga 15-17 ka tuig. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
