GINPAHANGOP sa pumuluyo sangSangguniang Panlalawigan sang Iloilo nga may 90 ka adlaw sila halin sa pagsulod sang 2019 agud padayunon ang pagtuon nila sang executive budget ni Gov. Arthur Defensor Sr.
Ina tungod nagkulang kuno ang panahon sa pagtuon sini, nga dapat tani naaprubahan na bag-o pa ang katapusan sang Disyembre 2018.
Gintudlo ang problema sa pag-reorganisar sang SP sang sini lang sa diin ang gahum sa pagtuon sa badyet nasaylo sa mayoriya, nga unfortunately kontra pulitika sa kay Gob.
Sunu sa kasuguan, ang executive budget sang isa ka ehekutibo puede panubuan apang indi mapataasan sang sanggunian.
Dugang pa gid ang siling sang Korte Suprema nga dapat i-specify gid ang tanan nga items sa budget, luas sa pila ka exceptions nga ginatugot sang kasuguan. Katulad sang 10 percent lumpsum para sa SK kag 20 percent development fund sang barangay halin sa share sa Internnal Revenue Allotment (IRA) sang siyudad.
Sunu sa Article X. Section 6 “Local government units shall have a
just share, as determined by law, in the national taxes which shall be automatically released to them.”
Bati ta nga luyag pahilabtan sang mayoriya ining paggamit sang IRA kay luyag nila nga sila ang maggahum sini kag indi si Gob.
Ang aton pagpati, sa idalom sang Separation of Powers sa aton Constitution, ang poder sang gobernador isa ka poder ehekutibo, kag siya ang maga-determinar kon paano ini gamiton sunu sa iya programa de gobierno.
Posible luyag lang seguro sang SP mahibal-an ini sa paggamit sang ila veto sa pag-override sang veto sang gobernador just in case.
Ang pag-amendar sang executive budget sang SP puede i-veto man ni gobernador sa rason nga illegal (ultra vires) ini ukon oppressive ukon kontra sa welfare sang pumuluyo.
***
Apang ano ang matabo sa executive budget 2019 ni Gob samtang padayon nga ginatun-an sang SP lampas sa pagsulod sang 2019 nga dapat naaprubahan na tani sa pagsugod na sang sini nga tuig?
Ma-reenact, ukon magapabilin, ang 2018 nga budget tubtub nga maaksyunan sang SP sa ila bahin tubtub 90 ka adlaw despues.
Gakahangawa sini si Gob especially sa kaso sang mga contract workers – mga doktor, mga narses, kag staff sa mga district hospitals, kag pati ang security personnel kag janitorial services nga ang mga contract kinahanglan ipasige sa 2019.
Kag tungod indi pa ma-aprubahan ang 2019 provincial budget, matanga sila sa hangin kay wala pa sing pondo ang ila serbisyo.
Ma-furlough, ukon mag-leave of absence kag wala sueldo tubtub mapabalik sila sa trabaho kon may pondo na, ukon pasigehon sa trabaho nga indi anay maka-sueldo sang tatlo ka bulan (90 ka adlaw) kag nagapagutom anay tubtub ma-aprubahan ang badyet?
Nagpasalig ugaling si Vice Governor Christine Garin, nga nagapanguna sa mga kasumpong pulitika ni Gob, nga indi maapektuhan ang mga “essential services”.
Kinahanglan lang kuno ni Gob mag-certify nga ang ini mga “essential services”.
Apang diin kuhaon ang pondo para sa sining “essential services”?
Laban-laban seguro sa mga “surplus” nga nabilin pa sa general fund. Kag puede bala mangin kabahin sang proposed 2019 budget ining “surplus” agud magamit meantime sa mga ining “essential services”?
Ano ang procedure agud magamit ining “surplus”? Basi puede na ang isa ka resolution nga naga-deklarar sang “emergency funding”.
Meantime, sa sulod sang 90 ka adlaw nga pagtuon sa executive budget ni Gob, puede ma-amendar ini sang SP sunu sa ila gahum sa pagpanubo sang proposed 2019 budget nga sa ila pensar nagakaangay sa “proper and necessary use” sang badyet.
Kon indi kumporme si Gob, i-veto niya ang gin-amendar nga proposed 2019 budget sa kabug-usan ukon ang pila lang ka mga items nga indi niya luyag nga sa iya pensar ilegal (ultra vires) ukon kontra sa public welfare.
Puede man i-override sng SP ang veto ni Gob sa mga items nga indi niya naluyagan sa boto nga two-thirds (2/3) sang SP sunu sa Local Government Code, samtang nagapabilin ang mga bahin sang 2019 executive budget nga wala niya na-veto, nga kon tawgon line-veto. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
