TULUTAMBAYTAMBAY sa higad dalan…palaboylaboy kag kon may kahigayunan, nagapangayokayo man sa mga nagalabay sa dalan. Ang matipon nga mga sensilyo ginataksi kon indi ibakal sang panigarilyo. Ina ang regular nga adlaw para kay Manolito.
Mas masadya pa ang mga barkada kay sa sa pamilya. Mapintas ang amay, ang iloy mas miserable pa.
May yara man gani nga mag-utod nga lalaki – ang isa anum ka tuig, ang isa lima ka tuig ang edad. Yara man sila sa dalan. Ginadala sila sang ila lola sa downtown. Kon aga, nagapangalimos ang lola sa karsada. Ang matipon nga kuarta amo pa ang idalawat sang duha ka salmon nga bugas para itig-ang sa panyaga kag panyapon. Ang mga ginhikakan sang duha ka bata nahunong sa prisuhan.
Sila makabig nga “children at risk.”
Suno kay Katherine Joy Malagad-Lamprea, secretariat for the Regional Juvenile Justice and Welfare Committee (RJJWC) sa Kabisay-an Nakatungdan, kadam-an sa mga nagaliho-liho nga kabataan sarang makabig nga “children at risk.”
Tuhay sang sa children in conflict with the law (CICL), ang “children at risk” amo yadtong mga bata nga makabig “vulnerable or at risk of behaving in a way that they can harm themselves or others, or at risk of being pushed and exploited to be in conflict with the law because of personal, family or social circumstances.”
Sila ang mga abused, neglected, abandoned, out of school youth, members of gangs, living in a community with high level of criminality or drugs and those who violated local ordinances or status offenses.
Samtang ang children in conflict with the law amo ang mga bata nga ginapasuni, akusado nga nakahimo sang offense nga na-define sa kasuguan sang pungsod.
Sila ang mga bata nga ginpatupatuan, akusado o napamatud-an nga nakahimo sang sala nga pagpangawat, murder, rape, homicide, arson, ukon paglapas sa kasuguan kontra sa illegal drugs – ang mga sala nga ginahimo sang mga adults nga sarang man mahimo sang kabataan.
Sa karon, wala pa sang maathag nga laragway sang kahimtangan sang kabataan sa Rehiyon 6 bangud madamo nga mga local government units (LGUs) ang wala naga-submit sang quarterly report sa RJJWC. Indi tanan nga local government units sa Kabisay-an Nakatungdan nagahatag sang ila report kabangdanan nga indi mahimo ang nagakadapat nga aksyon sa problema.
Sa Iloilo (lakip na ang syudad) napulo kag isa (11) lamang sa 33 ang nakasumite sang report. Sa 17 ka munisipalidad kag dakbanwa sang Roxas sa Capiz, lima lamang ang nag-submit sang report. Sa probinsya sang Aklan, napulo’g lima ang nagsubmit sa 17 ka LGUs. Sa 18 ka LGU sa Antique, lima lang ang nakasubmit. Samtang sa 43 ka LGUs sa Negros Occidental, 23 ang nakasubmit. Ang lima ka munisipalidad sa Guimaras, tanan nakasubmit sang report.
Nabudlayan ang RJJWC sa pagtul-id sang tama nga situationer bangud sang kakulang sang kooperasyon sang mga LGUs. Dira kontani sa ila report makuha ang data kon pila ang bata nga neglected o gin-abusuhan.
Nagapangatarungan ang mga natungdan nga LGUs nga wala sila bangud wala man sang kaso sang pagpang-abuso sa ila banwa. Apang tuhay naman ini sa napakita sa record sang kapulisan (Women and Children’s Desk).
Bulahan ang mga bata nga napadako kag nabatiti sa husto nga values sang mga ginhikanan. Ugaling may yara dira nga nagalumpat lang sa pagpangasawa o pagpamana…nagapamilya nga kulang sang igkasarang sa pagsuporta sa ila mga bata.
Ang mga bata, sa ila linghud nga pamensaron, indi makasukna sa ginhikanan kon ngaa ginpabay-an sila. Pero magaabot ang panahon nga maga-assess ang bata kon bala husto ang pagpadako sa iya. Ang masubo kay basi sundon man sang bata ang pagdumala sang iya pamilya suno sa nadak-an nya.
Dako nga porsiento nga ang mga “children at risk” mahulog sa “children in conflict with the law.” Kon kaisa, ang iban sa ila indi na makatibawas pa sa ila present situation. Kon ang bata na-expose sa pang-switik sa dalan, posible nga sundon niya ang sala nga buhat kag malapas man niya ang kasuguan.
Ang bata nga nagutman mahapos nga mangawat kon wala na sing may makaon. Ang iban sa ila magapangita sang comfort sa pagsimhut sang solvent kag barkada.
“It takes a village to raise a child.” Indi boot silingon nga bilog nga barangay ang mangamut kundi ang bilog nga komunidad may katungdanan sa pagpahamtang sang husto nga climate nga maga-allow sang mayo nga pagdako sang isa ka bata.
Karon nga bulan sang Nobyembre nga ginasaulog bilang Children’s Month, hatagan sang kabilinggan ang mga bata kag itib-ong ang ila mga kinamatarong. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
