TUBTUB subong makakululba (alarming), gihapon ang mga kaso sang dengue diri sa Western Visayas (Panay Island kag Negros Occidental). Kag bisan sa iban pa nga bahin sang pungsod.
Ang dengue isa ka balatian nga dala sang lamok – partikular ang aedes aegypti kag aedes albopictus – nga naga-atake labi na gid sang mga kabataan nga makamamatay na kon gadala na sang “severe hemorrhagic fever”. Gani dapat temprano pa ipa-doktor na, sa pagpanugyan mismo sang mga doktor, kon gahilanat na tubtub sa duha ka adlaw.
Nagasalig ugaling ang tanan nga maganubo na ini sa sige man pagpanglimpyo sang aton mga pumuluyo sa palibut, partikular ang pagpatuman sang 4S.
Apang indi lang kita mag-panic! Dag-on ta ining dengue basta gatrabaho kita sing husto.
Ang 4S nga ginatudlo sang aton health department padihut ini sa pagtapna sang pagdamo sang mga lamok, labi na gid ang nagadala sang dengue virus. Ining 4S ang masunod:
Search and Destroy. Likawan ang pagtener sang tubig sa mga suludlan sini, katulad sang mga paya kag bisan flower vase, agud indi mapamugaran sang lamok. Limpyuhan kag gub-on man ang mga ilistaran sang lamok;
Self-protection Measures. Likawan ang malip-ut nga panapton kag maggamit sang mga repellent nga makatabog sang lamok, katulad sang mabakal sa botika;
Seek Early Consultation. Kon may hilanat sa sulod sang duha na ka adlaw, dayon pa-konsulta sa doktor kay basi dengue na ina;
Say No to Indiscriminate Fogging. Gamiton lang ini kon may dengue outbreak na. Ina tungod kay indi ini makapatay sang lamok kundi makatabog lang sa ila nga pwede makabalik sa pagtahaw sang fogging.
Ginadugang man sa karon sang mga health authorities ang paggamit sang misting machine, nga isa ka spray sang harmless (sa tawo) nga insecticide sa palibut, nga makapatay sang lamok kon mahaponan kag madimdiman nila sa mga tanom.
Ginapagamit na gani ini karon sa siyudad sang Iloilo sa pagpamuno ni Mayor Jerry P. Treñas, samtang sige man ang pag-obligar sa pagpanglimpyo ang mga pumuluyo.
Gina-rekomendar man gani sang mga garden enthusiast kag ang ga-praktis sang alternative medicine ang pagpatubo sang mga tanom nga makatabog sang mga lamok sa palibut sang barangay kag mga puluy-an.
Makabulig diri ang Bureau of Plant Industry kon ano gid ang bagay nga mga tanom. Pwede na gani seguro makapanghatag sini ang BPI, sa karon, sa mga barangay kag mga panimalay.
Tungod sini, ginalauman ang madasig na nga pagnubo sang kaso sang dengue. Samtang naga-alawas pa sa mga ospital ang mga biktima sang dengue.
Pati mga pribado nga mga ospital napangabay na ni Iloilo governor Arthur Defensor Jr. sa pagbaton sang mga biktima sang dengue sa ila mga wards, lakip na ang mga charity wards diri sa siyudad sang Iloilo.
***
Ang DOH report (Enero tubtub Hulyo 6, 2019) nagasiling nga may mga 15,746 na ka kaso sang dengue sa Western Visayas kag 87 sini ang napatay.
Sa apat ka probinsya sa Rehiyon 6 (Western Visayas), ang Guimaras ang may pinakataas nga pagsaka sang kaso nga may 1,030 ka porsyento.
Ang probinsya sang Iloilo, sadtong Enero tubtub Hunyo 2019 pa lang, nagrehistro na sang 3,897 ka kaso nga may 18 ang napatay. Ini nga mga kaso mga walo ka beses ang taas, ukon eight times higher, (78.76 ka porsyento) i-kumparar sa amo man nga binulan sadtong nagligad nga tuig.
Sa ulihi nga balita sa probinsya sang Iloilo, sa sunod nga bulan sang Hulyo 2019, may 20 na ang napatay, lakip ang dyes anyos nga bugtong nga anak sang anay mayor sang Janiuay, Iloilo.
Sa Siyudad sang Iloilo, may lima na ang napatay. Nangin biktima man gani sang dengue si Konsehal Ely Estante, nga sige pa nagapabulong sa ospital.
Duha naman ang napatay sa Guimaras. Mga 20 man ang napatay sa Negros Occidental. Ang iban nga napatay halin sa Antique, Capiz kag Aklan.
Ang national data (Enero 1 tubtub Hunyo 29) nagpakita man nga ang Rehiyon 6 ang may pinakataas nga kaso sa 17 ka rehiyon sa pungsod nga may 13,164 ka kaso kag 60 ang napatay. Samtang nagpa-alarma na sang national alert ang pungsod sa sige pagsaka sang mga kaso sang dengue./PN
