KAANGAY lang nga wala kita sang may mahimo sa problema sang trapiko sa syudad kag katupad nga mga banwa sang Iloilo kon makita naton ang sitwasyon sa kada aga kag kada hapon.
May nagasiling nga daw kaangay na sa Metro Manila ang kagutok sang trapiko kag halos inoras na ang uyangon sa dalan antes makaabot sa destinasyon.
Matuod nga kon aga, nagapamulak sang pasahero ang mga dalan kag nagadutdutanay ang mga salakyan nga nagatinguha nga makaabante agud nga makaabot sa destinasyon na indi maatrasar sa oras kag indi maapektuhan ang trabaho. Kaangay man sa mga estudyante nga nagadali agud indi maulihi sa ila nga klase.
Sa nabaw nga paglantaw, posible masiling naton nga nagatin-ad ang syudad tungod madamo na sang salakyan nga nagakahulugan nga madamo ang makasarang magbakal sang salakyan.
May nagasiling nga posible bangud nga ginakulang kita sa pampubliko nga salakyan nga makaakomodar sa kadamuon sang mga pasahero.
Posible man nga bangud ini sa epekto sang problema nga natuga sang wala pa nahuman nga Ungka Flyover.
Madamo sang mga rason nga dapat konsiderahon agud nga malantaw gid ang mayor nga kabangdanan kon ngaa nagaluntad ang pagguot sang trapiko.
Isa sa naobserbahan ko nga kon kaisa may mga dalan mga halos wala may nagalabay nga salakyan apang kon imo usisaon, may mga bahin sang dalan nga halos wala nagahulag ang tuman ka damo nga naga-idas nga salakyan.
Kaangay sadtong Martes sang hapon, tuman ka damo sang pasahero sa atubang sang kapitolyo, sa atubang sang mall sa La Paz, sa bangga sa unhan sang La Paz Public Market kag buluthuan, nga nagapamulak ang pasahero sa kilid sang dalan apang tuman ka laka ang pampubliko nga salakyan.
Kon ako maglantaw, nagatumpok ang pasahero bangud madugay nga makabalik ang mga salakyan gikan sa Jaro padulong sa City Proper. Kon wala sila nagakaguot sa Jaro, partikular sa bahin sang Ungka, kag kon makabalik sila dayon, ila maakomodar ang mga pasahero kag mabuhinan ang bulyada sang mga empleyado kag estudyante nga nagatumpok sa kilid sang dalan.
Indi kita magpati nga kulang ang pampasahero nga salakyan bangud lang nga nagatumpok ang pasahero. Nagapati kita nga bangud ina sa indi gilayon makabalik ang salakyan tungod naguot sa trapiko.
Ang problema yara sa kon paano mapatalunsay kag mapatawhay ang ilig sang trapiko sa mga dalanon partikular na sa mga lugar nga masami nagaluntad ang paggutok sang mga salakyan sa mga panahon sang alas 7:00 sang aga tubtub alas 9:00 sang aga kag alas 4:00 sang hapon tubtob alas 6:00 sang kasisidmon. Posible nga mas malala pa gid sa iban nga bahin sang syudad.
Kuntani indi lang kita magkomporme sa pagkumpas kon magdulog ukon maglarga na ang mga salakyan. Dapat lantawon kon barado ang mga dalan. Dapat may mga hubon nga nagalibot sa sina nga mga takna agud nga magsaway sa mga salakyan nga nagaparking kag nagapakipot sa alagyan nga amo ang kawsa sa pag-igod sang dalagan sang mga salakyan.
Indi malipod nga madamo sang traysikol ang nagahilera sa atubang sang mga eskwelahan nga nagasugat sang mga estudyante. Kaangay man sa mga salakyan nga nagasugat man sa ila estudyante. May mga salakyan man nga naga-park sa atubang sang eskwelahan kag mga talatapan, pribado man ukon pampubliko nga opisina, nga nagahulat sa ila pasahero.
Dapat kuntani, hapit kag magsakay kag wala sang hulatanay. Agud malikaw ang paghulat, tawgan na ang pasahero nga magalabay na ang salakyan agud nga dulugan na lang kag pasakyon nga wala na sang madugay nga pagdulog kag agud indi na makatuga sang huol sa trapiko.
Nagalaum kita nga liwat nga magahiwat sang tul-id nga pagtuon ang mga natungdan nga talatapan agud nga makita ang bug-os nga sitwasyon kag mahatagan man sang angay nga solusyon.
Tuhay na ang sitwasyon sadto kag karon. May mga gindugang nga ruta, may moderno na nga salakyan kag may problema pa ang ginatuga ang guot sang mga salakyan sa bahin sang wala pa nahuman nga Ungka Flyover.
Suno sa pagtuon nga may tigulo “Traffic congestion and long driving hours: Impact on stress, emotional and physical health among drivers in Sharjah” sang mga author nga sanday Abdulla Alalool, AlHashaikeh B, Khamis H, Majdalawi R kag Ainawi R sang University of Sharjah sang United Arab Emirates, nakita ang epekto sang traffic congestion lakip ang madugay nga pagmaneho sang salakyan sa ikaayong-lawas sang tawo.
Suno sa pagtuon, ang traffic congestion ginatunaan sang mas daku nga emotional health effects; kadamuan sini ang stress nga may 80.4%, pagka-nerbiyoso nga may 74.2%, kag pagka-agresibo nga may 52.2%; samtang ang long driving hours ginatunaan sang mas daku nga physical health effects; kadamuan sini ang back pain nga may 66.8%, pagpalanakit sang mga tiil nga may 56.7%, sakit sang ulo nga may 43.3%, kag paglingin sang ulo nga may 28.8%.
Dapat may kaangay man nga pagtuon sini diri sa aton agud makita naton ang sitwasyon.
Kon lantawon mo ang mga pasahero, kapoy na sa ila trabaho kag klase apang naga-agwanta sa pagtindog sa kilid sang dalan agud nga makasakay sa pampasahero nga salakyan. Agwantahon pa gid ang gutok nga pulungkuan kag may nagaagwanta sang tindog sa moderno nga salakyan. Kapoy na apang nagasakripisyo pa.
Bisan ang yara sa pribado nga salakyan ang nagaagwanta man sang paugat sa dalan, naga-uyang sang tinion kag nagaagwanta sang gutom.
Indi lang ini problema sa trapiko. Problema ini sa ikaayong-lawas. Problema ini sa sikolohiya.
Gani, lantawon naton sang mas madalom ang ini nga sitwasyon. Tandaan naton nga ang traffic congestion nagatuga man sang huol sa ekonomiya, magluwas sa epekto sini sa ikaayong-lawas.
Tion na nga dumalahan sang tul-id kag sensiro ang trapiko sa syudad sang Iloilo. (bertladera@gmail.com/PN)
