INDI mangin katingalahan sa subong nga panahon nga ang isa ka indi-Super Typhoon makadulot sang kahalitan kasubong sang isa ka Super Typhoon. Ina tungod sa pagluntad na sang Climate Change.
In fact, napamatud-an ini sang Severe Tropical Storm Paeng (international name Nalgae) ikumparar sa kahalitan nga gindulot sang Super Typhoon Yolanda kag Odette nga nag-igu sa pungsod sadtong 2013 kag 2021.
Ang isa ka Severe Tropical Storm, sunu sa Pag-asa, nagadala lang sang maximum nga pwersa nga 89 kms. per hour tubtub 117 kph nga mabatakan lang sang Storm Signal No. 3.
Samtang ang isa ka Super Typhoon may maximum nga pwersa nga sobra 185 kph, nga katulad sang Yolanda nabatakan sang Storm Signal 5 sang Pag-asa.
Sunu sa US-based Joint Typhoon Warning Center (JTWC) ang pwersa sang Yolanda (international name Haiyan) nag-average sing 195 miles per hour, ukon 314 kph, nga nagkilala man sini bilang pinakabaskug nga bagyo sa kalibutan on record.
Una nag-igu ang Yolanda sa mga probinsya sang East Samar kag Leyte sadtong Nobyembre 8, 2013, kon diin indi hamak ang kahalitan sini.
Ang Super Typhoon Odette (international name Rai) una nag-landfall sadtong Disyembre 16, 2021 sa Siargao Island sa southeastern Philippines. Ang maximum nga pwersa sini, sunu sa Pag-asa, amo ang 165 kph near the center nga may gustiness (pugada) nga 205 kph. Gin-report ini sang isa ka international weather station sa pwersa nga 230 kph.
***
Ang Tropical Storm Paeng nagtumbok sang Eastern Visayas sadtong Oktubre 26 padulong sa southern Philippines bag-o naggwa sa pungsod sadtong Oktubre 31, isa ka adlaw bag-o ang Pyesta Minatay.
Sa nasiling ta na sa ibabaw, ginpakita sini nga samtang indi man pareho ini ka kusog sang Yolanda kag Odette, nagdulot ini sang daku nga kahalitan sa pungsod kasubong sang isa ka Super Typhoon.
In fact, ini lang nga bagyo sa pungsod nga gin-rekomendar sang NDRRMC agud ibutang sa State of Calamity ang bug-os gid nga pungsod, although wala ini gin-aprubahan ni Presidente BBM tungod kay “localized damages” lang kuno ang natabo.
Ang Bagyo Paeng man ang una nga bagyo nga ang mapintas nga kuko nagkaros gid sang bug-os nga pungsod, nga wala mahimo sang Yolanda kag Odette tungod nanghalit lang ini sila sa limitado nga bahin sang pungsod.
Matuod, mga 155 lang ka kabuhi ang gin-utas ni Paeng, sa latest count, apang nagdulot ini sang damages nga lapaw sa P2.0 Billion. Ang National Risk Reduction and Management Council (NDRRMC) nag-report man sadtong Nobyembre 1 nga minilyon ka mga pumuluyo ang nahalitan sini kasubong sa nahimo man sang Yolanda kag Odette.
Sa mga nahalitan sang Bagyo Paeng mga 741,777 ka pamilya gid ang na-displace tungod nagub-an sang puluy-an ukon nabahaan sing madalom sa ila mga lugar.
Ang Yolanda ya nagpatay gid sang 6,300 ka tawo, although kadam-an sini napatay tungod nagapuyo sa baybayon kon diin gin-igu sila sang wala ginpaabot nga mala-tsunami nga storm surge, nga kon wala ato, indi gid man subong ka damo ang napatay.
Ang Yolanda nag-displace sang 890,895 ka pamilya kag nag-damage sang mga P18.27 Billion nga infra – dalan, taytay kag iban pa nga structures.
Ang Odette naman nagpatay sang 405 ka tawo kag nag-displace sang mga 513,000 ka pamilya kag nag-damage man sing binilyon ka pesos nga balor sang palangabuhian sa agrikultura, mga puluy-an kag mga establicimiento, public projects, kag iban pa.
***
Ngaa amo gid ka mahaliton ang Bagyo Paeng nga kasubong na sa isa ka Super Typhoon?
Matudlo naton diri ang kabangdanan sa paglala na sang pagbag-o sang klima sang kalibutan (Climate Change), nga sige-sige man nagapataas sang temperatura sang kalibutan (Global Warming) nga nagatuga sang madamo lang nga problema.
Katulad sang mas mabaskug nga mga bagyo nga tuga sang dugang nga pag-init sang kalalawran, sobra-sobra nga pag-ulan halin sa mas madamo na nga tubig nga ginasuyop paibabaw sang dugang nga init bag-o ipusdak sa kadutaan nga nagatuga sang mas madalom, malaparon kag mabaskug nga pagbinaha-baha, kag amat-amat nga pagtunaw sang yelo sa Antartika kag iban pa nga mga malamig nga lugar nga nagapasaka sang taub sa baybayon kag sang paglugdang sang pila ka isla.
Tani madeklarar na ang CLIMATE EMERGENCY sa pungsod agud matagaan gid sing lubos nga priority ang pag-atubang sa problema naton sa Climate Change./PN
