MAINIT nga ginatalakay ang topiko tuhoy sa cybercrimes kag fake news.
Apang, indi na kita bag-o sa sini nga bagay tungod pareho lamang ini sang mga krimen kag sayop ukon patalang nga balita nga sadto pa man nagakatabu nga ang kinatuhay sa karon tungod naga-igsister na ini sa social media, sa mas masangkad nga palaagyan, kag mas madamo diri ang makahibalo.
Sadto pa may nagapanunto na, ugaling subong high-tech na tungod sa computer kag sa internet.
Sadto pa may manuglibod na sang patalang nga sugilanon, may nagapalapta sang sugilanon nga makaguba sa reputasyon, ugaling subong high-tech na tungod sa computer kag sa internet.
Sadto, limitado lang sa sirkulo ang lapnag sang impormasyon, subong sa isa ka pindot ang impormasyon sa bug-os nga kalibutan na nagalibot.
May mga kasuguan kita para diri, agud mapasabat ang mga taglapas kag agud makaagom sang hustisya ang mga agrabyado,
Plastado ang aton mga kasuguan, ang tanan nga iresponsable may penalidad nga maaguman.
Apang, indi naton mapunggan nga magpahayag ang kada isa sang ila panan-awan, opinyon, ukon pagpautwas sang hibubun-ot tungod ini ginagarantiyahan sang Konstitusyon.
May mga regulasyon kag kasuguan kita nga nagalakip na sa social media kag sa internet. Ang anti-cybercrime law sa Pilipinas amo ang Cybercrime Prevention Act of 2012 (Republic Act No. 10175). May salabton ang tanan nga cyber-related offenses kag computer-related offenses.
Apang, ang kritisismo, opinyon, ukon pakamalaut sang indibidwal sa isa ka opisyal sang gobyerno ang ginagarantiyahan sang Konstitusyon kag kinamatarong ini sang isa ka pumuluyo. Basta indi lang magdangat sa punto nga nalapas na ang kinamatarong sang ginapakamalaut.
Matuod, pwede gid ma-regulate ang social media platform apang indi naton makontrol ang content nga ipalayag tungod nasandig ini sa freedom of expression kag mangin unconstitutional kon punggan naton nga makapahayag ang indibidwal.
Wala sang kasuguan nga naga-regulate sa opinyon sang isa ka tawo tungod panan-awan niya ina, ilabi na kon nagapahayag siya sang pagkadisgusto sa ginahimo sang mga yara sa pwesto sa gobyerno.
Kon pasaran man sang kasuguan, posible nga magasupak naman ini sa kinamatarong sang mga pumuluyo.
Ang rason kon ngaa limitado ang regulasyon sang gobyerno sa tanan nga sahi sang media, tungod nga nasandig ini sa freedom of expression and of the press.
Yara sa mga katapo sang ‘the fourth estate’ kon paano nila bantayan kag gwardyahan ang ila kubay agud nga indi maglapaw sa etikita sa pagbantala sang impormasyon kag balita.
Amo man ina ang rason kon ngaa bisan ang nakatapos sang kurso nga mass communication ukon journalism wala sang board exam tungod nga ini nga kurso ukon propesyon wala gina-regulate sang gobyerno. Ang poder sang gobyerno yara sa paghatag sang prangkisa, sa pagrehistro sa organisasyon ukon kompaniya, apang indi makatugda ang gobyerno sa kon paano padalaganon ang hulot-balitaan kag ang editoryal. Nagadepende sa news outlet kon ano ang iya ipalayag nga balita. Yara sa ila ang diskrisyon. Ini tanan nasandig sa hilway nga pagpahayag.
Ang pinasahi lamang tungod sa pagsulod sang teknolohiya, madamo na sang pumuluyo ang makapahayag sang ila luyag ipabutyag paagi sa social media.
Tandaan naton nga ang opinyon indi balita.
May mga blogger kag vlogger nga nanari-sari ang topiko. May iban nga nakasentro sa nagakahinabu sa palibot kag sa pulitika. Kon pulitika ang ila topiko kag kon may naapektuhan nga pulitiko, dira nagatuhaw ang problema kaangay sa sining mainit nga ginatalakay.
Kuntani, gintawag lang ang atensyon sang natungdan. Iya man ina panan-awa, dapat respetuhon. Kon agrabyado, pasakaan sang kaso.
Indi na kinahanglan nga ipatawag sa committee hearing kag tuksuon ang mga ginakaugtan nga nagsulat.
Sadto, akig kita sa mga pari ukon obispo nga ginagamit ang pulpito sa pagtamay sa iban nga tawo ukon pagtalakay tuhoy sa pulitika.
Subong, kongreso naman ang nagagamit sang iya poder sa pagpatawag sa mga ginakaugtan niya sa ngalan sang imbestigasyon.
Liwaton ko, kon agrabyado pasakaan sang kaso. Bastante kita sa kasuguan nga makapangapin sa mga nagapangita sang hustisya.
Ang masakit sa nagakatabu tungod may mga opisyales sang gobyerno nga indi luyag pakamalauton. Luyag nila nga wala sang may malain nga impresyon kag tinaga nga ipatuhoy sa ila.
Gusto nila nga kontrolon ang ipahayag sang tawo ukon ang mangin kaundan sang topiko.
Kon ginapatawag ang indibidwal agud mangin resource person, dapat sila ang pahambalon tuhoy sa topiko, indi sila pagpisa-pisahon nga daw may nahimo nga malaut.
Paano ka makakuha sang angay nga ideya kon ang taghambal imo nga ginabara?
Handom naton nga masolusyunan ang mga palaligban nga nagaduaw sa aton katilingban. Matigayon ini kon aton ugyunan kag indi magpangturasok sa iban.
Nagalaum kita nga indi maglapaw ang kongreso sa kurit sa kinamatarong sang pumuluyo nga makapahayag. (bertladera@gmail.com/PN)
