SA Senado, may bill ukon hagna si Senador Vicente Sotto agud panubuon sa 13 anyos ang edad sang kabataan nga wala sing criminal liability, ukon salabton kriminal sa mahimo nila nga kasal-anan sa kasuguan.
In other words, pwede na sila mabilanggo sa nahimo nga krimen sa tion nga naga-edad pa lang sila sing 13 anyos paibabaw.
Sa subong nga kasuguan – ang Republic Act No. 9344, ukon ang Juvenile Justice and Welfare Act of 2006 – ang edad nga pwede patawan sing silot sang pagkabilanggo amo lang ang may edad nga 15 anyos paibabaw.
Kon mahunong man sila, sunu sa sining kasuguan, indi ini agud mabilanggo sila pareho sa mga adult (18 anyos paibabaw) tungod sa “lack of discernment”, ukon kakulangan sang ila pensar sa paghimo sang husto nga paghusgar sa kon ano gid ang malain kag ang maayo.
Ang may edad 15 tubtub 17 pwede mapatawan diri sing mas mamag-an nga silot sangsa may edad 18 paibabaw kag mabutang lang sila sa mga facilidad nga bagay sa ila kaedad.
Sa sini nga facilidad, ginatudluan sila sa pag-usoy sang tadlong nga dalan paagi sa “intervention and rehabilitation” sa idalom sing ginasiling nga “diversion program” sang gobyerno katulad sang yara sa Nueva Valencia, Guimaras para sa mga “Children in Conflict with the Law” (CICL).
Sa nahibalan naton sa pagduaw sa sining facilidad, ang mga kabataan diri ginatudluan sang disiplina katulad sang kon ano oras ang pagtulog kag pagbugtaw, ang malingaw sa sports katulad sang basketball, kag ang matudluan sang maayong pamatasan kag kasuguan sang Diyos. Ginaupdan man sila sa pagsimba kon aga sa ila malapit nga simbahan.
Si Senador Chiz Escudero naman nagapanugyan sa pagpanubo sang criminal liability sa edad nga 9 ka tuig, katulad sa ginapat-ud sang daan nga kasuguan.
Ining daan nga kasuguan – ang RA 10630 –naga-detain (Section 20-A) sang kabataan nga may edad sing mga 12 anyos tungod sa mabug-at nga krimen katulad sang “rape, murder, and homicide, among others”. Gina-requirer man sining kasuguan ang mga lokal nga gobyerno (LGU) agud magpatuman sang ila Bahay Pag-Asa (House of Hope) para sa sining kabataan.
Ang problema ugaling sa RA 9344, nga suportado sang United Nations sa idalom sang Universal Rights of Children, amo nga wala sing maayo nga pagpatuman sang sining mga programa sa sining mga kabataan. Wala man sing husto nga funding kag nagakaigu nga facilidad.
Luyag lang sang pila dira sa Kongreso itudlo ang problema sa kasuguan nga nagapanubo liwat sang criminal liability sa 13 ukon 9 anyos, samtang ang kapalpakan sang ginasugo nga mga programa sang RA 9344 amo gid ang matuod nga rason sang padayon nga pagsagsag sang kabuangan sang mga kabataan.
Upod sa tindug sang mga pro-child group, wala man kita gapasugot sa sining mga proposal nga panubuon pa gid ang criminal liability sa 13 ukon 9 ka tuig.
Dapat ipatuman lang sing maayo ang ginasaad sang RA 9344.
In fact, ang dapat lagson sang aton gobyerno amo ang mga sindikato nga nagagamit sa sining wala hinalung-ong nga kabataan sa ila kademonyohan.
Kag palihog lang tuod-tuoda man ninyo ang pagpatuman sang anti-poor ta nga mga programa. Indi malilong nga ang kaimolon isa gid sang daku nga rason kon nga ining mga salawayon nga mga kabataan nagasagsag gihapon.
Masami mapabay-an ining mga kabataan sang ila mga ginikanan nga lubong sa trabaho sa kon diin-diin agud mabuhi ang ila pamilya. Kag kon mapabay-an, ti kamo na lang seguro mamensar kon ano ayhan ang ila mahimo kon wala sa pagtatap ukon pag-ubay sang ila mga ginikanan. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
