GALIBOG ang ulo sang abyan naton nga si Pedro kon ngaa nagmahal ang bugas sa pungsod samtang sige man ang import (bakal sa luas) naton sang bugas agud pun-an ang kakulangan sang supply naton sini.
Sadto, sunu sa iya, naga-import kita sang bugas agud madugangan ang aton supply sini kag agud mapanubo man ang bili sini. Gani indi niya kuno maintiendihan kon ngaa.
Ini ang paathag naton kay Pedro. Ang market forces ang gapatuman sang Law of Supply and Demand. Apang maligwat ang hulag sini sa isa ka sitwasyon tungod sa mga intervening factor katulad sang mga inisyatibo sang gobyerno kag sang mga compelling outside forces.
In fact, ang problema sa aton ekonomiya sa karon indi lang lokal kundi pang-kalibutanon na.
Katulad sang gyera sa tunga sang Rusya kag Ukraine nga nagatublag sang international trade. Subong man ang pang-kalibutanon nga inflation, ukon pagtaas sang mga presyo, nga nag-igu man sa negosyo sang petrolyo sa kalibutan. Nagtulod ini sa mga myembro sang OPEC agud pataason ang ginabaligya nila nga petrolyo, nga masakit ang igu sa Filipinas kay halos 90% sini aton gina-import.
***
Sa ina nga sitwasyon, ang solusyon nga nakita sa karon sa ining problema sa bugas sang Marcos Administration amo ang pag-ayuda sa mga apektado nga sektor kag ang Rice Tarrification Law (RTL).
Masubo ugaling kay indi man lubos makahatag ayuda ang gobyerno. Kag, paano bala makabulig ang RTL sa aton problema sa bugas kay daw nagpalala pa gani ini sang problema?
Gin-liberalize sini ang rice importation nga nagtugyan sang aton importasyon sa pribado nga mga players, kag wala na lugar dira ang National Food Authority (NFA).
Nahibal-an sang mga rice exporting countries (REC) nga net rice importer ang Filipinas sa madugay na nga tinuig. Sadtong nagligad nga tuig, sunu sa NFA, mga 4.93 ka milyon ka sako sang bugas gani ang aton na-import sadtong 2022.
No doubt, gin-take advantage ini sang REC agud pataasan ang bili sang bugas nga ginabaligya nila sa Filipinas.
Dugang pa dira ang pagpasaka sa 35% sang tariff sa gina-import naton nga bugas nga nagapataas man sang bili sini.
Nakahatag man sing problema ang paglimite sa NFA agud magpagwa sang buffer stock sini sa tion lang sang disaster kag emergency kag indi na makabaligya sang barato nga NFA rice sa merkado. Naghatag oportunidad ini sa mga rice trader agud mapataas ang bili sang bugas sa merkado.
Ano ang sabat dira sang RTL? SA idalom sang RTL, ang gobyerno makabaligya man sang barato nga bugas paagi sa Kadiwa outlets. Apang sa panahon man lang sang disaster kag emergency kay gapabilin ang pagpatuman sang Law of Supply and Demand sa merkado.
Wala man gapamakal ang Kadiwa outlets sang humay kag ipagaling agud makahimo sang bugas. Ginagamit man lang sini ang NFA buffer stock agud ibaligya sa mga kubos. Obviously, duplication lang ini sang katungdanan sang NFA sadto kag dapat wala na tani ini kag ipabilin na lang ini sa NFA.
***
Ang NFA sadto may duha ka rolyo. Sadto ang NFA nagabulig indi lang sa mangunguma kundi sa mga bumalakal man sa merkado.
Gabakal ini sang palay sang mga farmers labaw sa break-even sang ila magasto agud maka-ganansya man, nga kinamatarong man nila labi na gid kay sila ang nagapakaon sang aton populasyon.
Nagabaligya man ini sang mas barato nga NFA rice paagi sa mga NFA accredited retailers sa merkado sa panahon sang disturbing nga kakulang sang supply sang bugas kag sang pagsaka sang bili sini.
***
Tungod sining mga problema sa karon nga dala sang RTL, pila ka mga kongresista kag mga senador gani ang naghingyo nga amendaron ini.
Kon matigayon ini, isa ka bagay ang luyag naton isuhestyon nga amendaron sa RTL: Ipabilin ang bug-os nga poder kag katungdanan sang NFA!
Ibalik ini sa daan sini nga poder kag katungdanan nga naga-protejer sa mga mangunguma kag mga manugbakal sa merkado sa ila problema sa disturbing nga pagtaas sang bili sang bugas.
Ibalik man ang poder sang NFA agud maka-import sang bugas paagi sa iya man ikasarang kag impluwensya sa international trade sa idalom sang mutual interest kag balatyagon sang mga pungsod paagi sa govt-to-govt negotiations, labi na gid sa aton kaalyado nga mga pungsod.
Syempre, kinahanglan man ang sinsero gid kag mas makugi nga aksyon sang gobyerno agud tapnaon ang kalokohan sang mga tikas nga mga negosyante nga wala maisip kundi ang maka-ganansya sang tiba-tiba at the expense sang kaayuhan sang kubos naton nga mga pumuluyo./PN
