ISA LANG ang paagi agud indi ka matapikan sang makamamatay nga balatian nga COVID-19. Likawan nga ma-infect ka sang SARS-CoV-2 virus!
Paano? Una, sunu sa mga health authorities mismo, amo ang pag-angkon sang suficiente nga ihibalo parti sa balatian nga ini kag kon paano ini maglapta, nga ginabuylugan gid sa pagpahibalo sa mga pumuluyo sang mga media outlet sa radyo, TV kag pamantalaan.
Makuha man ang COVID-19 virus halin sa infected nga tawo nga nagagwa sa iya baba kag ilong kon mag-ubo, mangatsi, maghambal, magkanta, ukon mag-ginhawa.
Angot sa sining mga impormasyon, masunod na ang bagay nga mga hilimuon sang mga health authorities agud padayon ma-proteksyonan na ang mga pumuluyo.
Lakip diri ang isolation sang infected, pag-quarantine sang nagapakita sang mga sintoma, border control sa pagsulod kag pagwa sa mga ginadilian nga mga lugar, kag ang iban pa nga bagay nga pagpangamlig.
Nahangpan naton ining mga pagpangamlig. Pagpaniguro ini sang ikaayong lawas sang komunidad.
In fact, wala sing may mamalabag sini – “mandatory” man ini nga kinahanglan sa seryoso nga sitwasyon, ukon halog lang nga restriction kon indi gid man daku ang risgo nga ginaatubang.
***
However, tungod sa importansya nga ginahatag naton sa kinamatarong sang tawo (universal human rights) nga gina-garantiya man sang aton Constitution, may mga bagay nga indi naton mabalewala.
Katulad sang “right against discrimination” sang mga indi-bakunado sa pagsulod man nila sa mga mall kag public transport – nga ginaplano sang sini lang sang MMDA sa Metro Manila nga pasaran sing resolution nga may penalidad.
Sa matuod, indi man ini dapat problemahon batok sa mga indi-bakunado, sunu sa RA 1132, nga nagasiling nga pwede man sila makagwa kon “healthy” sila kag nagapangamlig man pareho sang mga bakunado sunu sa health protocol.
In fact, gina-penalize sang RA 1194 (Bayanihan 2 Act) “any act of discrimination” kontra sa kon sin-o man nga tawo angot sa ginapatuman nga Covid-19 measures.
Gani, indi naton mahangpan ang kasubong nga mga lihok sang aton gobyerno.
***
Pero ano gid bala ang gina-problema sang aton gobyerno batok sa mga indi-bakunado nga kinahanglan istriktuhan gid ang ila panghulag?
Sa makita naton, may kahilabtanan diri ang “degree of risk” nga ginaatubang sang mga pumuluyo angot sa kahimtangan sang mga bakunado kag indi-bakunado.
Sunu sa mga pagtuon sa 14 ka estado sa US, ang unvaccinated (indi-bakunado) 4.9 times more likely nga malatnan sang COVID-19 kag 29 times more likely nga ma-ospital.
Sa mga kaso sang malatnan liwat (breakthrough cases), six times more likely nga malatnan liwat ang unvaccinated.
Sa kon ano ang likelihood sang pagpanglaton sang COVID-19 sang bakunado kag indi-bakunado, daw pareho man lang ugaling ang ikasarang nila sa pagpanglaton, sunu man sa sining mga health experts.
Nadiskubrihan sang mga health experts sa Vermont, U.S.A. nga amo-amo man ang kadamo (virla load) sang mga virus ang nagasulod sa ilong sang bakunado kag indi-bakunado. Pakita ini nga pareho man ang abilidad sang bakunado kag indi-bakunado sa pagpanglaton.
In other words, wala kanahan kon sin-o gid ang kahadlukan nga makapanglaton sang COVID-19 kay pareho man lang ila sang ikasarang sa pagpanglaton.
Ang problema lang amo ang risgo sang indi-bakunado agud malatnan, nga natumod na naton sa ibabaw.
Mapasugtan bala sang aton gobyerno ang ining risgo nga malatnan sa bahin sang indi-bakunado sa iya pag-amlig sa mga pumuluyo, samtang ang mas maluag nga panghulag sang mga tawo makabulig man gani sa aton ekonomiya?
Kon ako lang, pwede ko risguhan ang exposure ko, kon indi ako bakunado kag indi pa senior citizen. Diutay man lang ang nagakaigu sang “severe”kag “critical” nga kaso. Kalabanan sini mga senior citizen. Ang mga indi senior, kon maigu, mild kag “moderate” lang nga pwede matuod makarisgo sa pag-gwa agud makapangita sing palangabuhian.
Basta nagapangamlig man sunu sa health protocol, kag willing mag-submit sa RT-PCR ukon antigen test agud makasulod sa diin man nga building.
Indi man kinahanglan ang permanante nga desisyon tungod indi man permanente ang lakat sang panglaton sang COVID-19. Kon sobra na ang pagsaka, hugton anay ang restriction kag luagan liwat kon magnubo tubtub sa “tolerable range of infection”.
Of course, kon indi sugot ang gobyerno pa-risguhon ang indi-bakunado, sigehon ta na gid lang anay seguro ang pagsagud sa mga apektado nga mga pumuluyo tubtub mabakunahan na ini sila./PN
